CÜMLE TÜRLERİ
  
Cümle: Bir yargı bildirmek için tek başına çekimli bir fiil veya çekimli bir fiille kullanılan
kelimeler dizisi, tümce olarak tanımlanabilir. Cümlelerin yüklemleri fiil olabileceği gibi isimlerden de
oluşabilir.

A)YÜKLEMİN YERİNE GÖRE CÜMLELER

1)Kurallı Cümle (Düz Cümle)

Yüklemi türü fark etmeksizin cümlenin sonunda bulunan cümlelerdir.

Örnek:Yalanı en güzel kullanmış olanlar eski şarklılardır.

Örnek: Bundan başka saygılı, temiz ve çalışkan bir kızdı.
Örnek: Yanımdakilerden bu sarışın ve kibar tavırlı paşanın kim olduğunu sordum.
Örnek: Yanıma yaklaşan gölge, o eski şarkıyı gerçek bir istekle tekrarlıyordu.
Örnek: Hayat sahnesinde yetmiş üç yaşın basamaklarındayım.
Örnek: Seyircinin haklarını korumak amacıyla bir de tiyatro yönetmeliği hazırlanmıştır.

2)Kuralsız Cümle (Devrik Cümle)

Yüklemi türü fark etmeksizin cümlenin sonunda bulunmayan cümlelerdir.

Örnek: Hayatın başlangıcı gibi sonu da duyuyor bir ninni, masal ve uyku ihtiyacını.
Örnek: Sivrilirdi gür kaşları başlangıçlarında kıvrık toplantılar yaparak incele incele uçlarında.
Örnek: Şehrin bütün sokaklarında süvariler başladılar dörtnala koşmaya.
Örnek: Yumuşak ve içten sürdürdü konuşmasını.
Örnek: Bakakalırım giden geminin ardından.

3)Eksiltili Cümle

Herhangi bir sebeple yüklemi yazılmayan cümlelerdir.

ÖNEMLİ NOT: Bu tür cümlelerin sonuna üç nokta konur.

Örnek: Güzeller deniz kenarına geldikleri zaman âşıklar da kale burçlarına ve bedenlerine …
Örnek: Çocuk haykırarak ağlamaya ve bağırmaya ...
Örnek: Bir kitap üzerine bir fikir edinmek istedim mi o kitabı kendim…
Örnek: Sağ elinin çevik bir hareketiyle başındaki tülbendi…
Örnek: Tramvay biletçiliği yapabilirdi, tramvay biletçiliği iyiydi, yaz kış kapalı

B)YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER:

1)Fiil Cümlesi:
Yüklemi çekimli bir fiil olan cümlelerdir.

Örnek: Yolcuların hepsi indikten sonra Mehmet Akif göründü, beni açık başıyla selamladı.
Örnek: Bir kesin söz duydum mu tersine söylemek gelir içimden.
Örnek: Bu saadetin bir rüya olacağını bile aklına getirmiyordu.
Örnek: Ben dört sene onun hasretini çektim.
Örnek: Urumeli Hisarı'na oturmuşum / Oturmuş da bir türkü tutturmuşum

2)İsim Cümlesi:
Yüklemi isim ya da isim soylu sözcüğün ek-fiil almasıyla oluşan cümlelerdir.

Örnek: Deveyi yardan uçuran bir tutam ottur.
Örnek: Yanlarındaki kızlar ise sahici birer melekti.
Örnek:Burası bir makine dairesi kadar sıcaktı.
Örnek: Hayatın zorluklarına karşı mücadele etme gücü veya kuvveti yok gibiydi.
Örnek: Bunun günahı değil, olsa olsa sevabı vardır.

ÖNEMLİ NOT: Yüklemi fiilimsi olan cümleler de isim cümlesi kabul edilir.

Örnek: Hayattaki en güzel duygudan birisi de sevmektir.

Örnek: Beni en çok yoran hep başkalarını düşünmekti.
Örnek: Benim için en önemli nokta, şiirin ne söylediğidir.

ÖNEMLİ NOT: Ek-fiil eki cümlede yazılmasa da bu tür cümleler isim cümlesidir.

Örnek: Elimizden alınan şeyler bütün varımız ve bütün varlığımız. (Ek-fiil eki olan -dır yazılmamış.)
Örnek: Hayattaki en güzel duygudan birisi de sevmek. (Ek-fiil eki olan -tir yazılmamış.)
Örnek: Beni en çok yoran hep başkalarını düşünmekti. (Ek-fiil eki olan -ti yazılmamış.)

C)ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER:

1 Olumlu Cümle

Fiil cümlesinde işin, oluşun yapıldığını veya olduğunu; isim cümlesinde ise sözü edilen kavramın
bulunduğunu, var olduğunu, bahsedilen şekilde olduğunu bildiren cümlelerdir.
Örnek: Arka sokağa bakan, dar, basık tavanlı, ışıksız bir yerdi.

Örnek: Bu kahvenin ferah ve sevimli bir taraçası vardı.
Örnek: Eski mahcup, sıkılgan Hüsam Efendi, şimdi çaçaron bir şey olmuştu.

İki çeşit olumlu cümle vardır:

A) Biçimce ve Anlamca Olumlu Cümleler

Örnek: Okul haziran ayının ilk haftası kapanacak.
Yakarıdaki cümlede olumsuzluk belirten ek veya kelime var mı?
‘’Hayır ‘’cevabını verdiğimiz için bu cümle biçimce olumludur.
Cümlede eylemin gerçekleşmesi veya belirtilen duruma sahip olma anlamı var mı?
‘’Evet’’ cevabını verdiğimiz için bu cümle anlamca da olumludur.

B) Biçimce Olumsuz, Anlamca Olumlu Cümleler

Örnek: Benim param yok değil.
Yukarıdaki cümlede olumsuzluk bildiren herhangi bir ek ya da sözcük var mı?
‘’Evet’’ cevabını verdiğimizden dolayı bu cümle biçimce olumsuzdur.
Cümlede eylemin gerçekleşmesi veya belirtilen duruma sahip olma anlamı var mı?
‘’Evet’’ cevabını verdiğimizden dolayı bu cümle biçimce olumsuz olmasına rağmen anlamca
olumludur.

2 Olumsuz Cümle
Fiil cümlesinde işin, oluşun yapılmadığını, yapılmayacağını veya olmadığını; isim cümlesinde ise sözü
edilen kavramın bulunmadığını, var olmadığını, bahsedilen şekilde olmadığını bildiren cümlelerdir.

ÖNEMLİ NOT: Fiil cümleleri, olumsuzluk ekiyle ve “ne…ne” bağlacıyla; isim cümleleri de “yok,
değil” kelimeleriyle, “ne…ne” bağlacıyla ve “sız” olumsuzluk ekiyle kurulur.

Örnek: Aradığım kitabı kitapçıda bulamamıştım.
Örnek: Günlerce ne gördüm ne de bir kimseye sordum.
Örnek: Bu direniş çetin değil, haşin değil, yürek burkucuydu.
Örnek: Pek çelimsiz olduğu için oruç tutamıyor.

İki çeşit olumsuz cümle vardır:

a) Biçimce ve anlamca olumsuz cümleler:

Örnek: Ünlü futbolcu dün akşamki antrenmana katılmadı.
Yakarıdaki cümlede olumsuzluk belirten ek veya kelime var mı?
‘’Evet ‘’ cevabını verdiğimiz için bu cümle biçimce olumsuzdur.
Cümlede eylemin gerçekleşmesi veya belirtilen duruma sahip olunması anlamı var mı?
‘’Hayır’’ cevabını verdiğimiz için bu cümle anlamca da olumsuzdur.

b) Biçimce olumlu, anlamca olumsuz cümleler:

Örnek: Ben öyle bir şey yapar mıyım?
Yakarıdaki cümlede olumsuzluk belirten ek veya kelime var mı?
‘’Hayır ‘’ cevabını verdiğimiz için bu cümle biçimce olumludur.
Cümlede eylemin gerçekleşmesi veya belirtilen duruma sahip olma anlamı var mı?
 ‘’Hayır’’ cevabını verdiğimizden dolayı bu cümle biçimce olumlu olmasına rağmen anlamca olumsuzdur.

3 Soru Cümlesi

Örnek: Sular mı yandı, neden tunca benziyor mermer? “(Soru anlamı mı” soru ekiyle sağlanmış)
Örnek: Hangi soruyu çözemedin? (Soru anlamı soru sıfatıyla sağlanmış)
Örnek: Nasıl sevebilirse üç gönül bir tek gülü? (Soru anlamı soru zarfıyla sağlanmış
Örnek: Bunları sana kim anlattı? (Soru anlamı soru zamiriyle sağlanmış)

4 Emir Cümlesi

Örnek: Beni yıka!                   
Örnek: Çıkartacaksın beni içinden!

5 Ünlem Cümlesi

Örnek: E, artık bu söze diyecek yok!
Örnek: Hah, Orhan da geldi! Hah, ben de bunu söyleyecektim!

6 Şart Cümlesi.

Örnek: Eve geldiyse bizi beklesin.
Örnek: Ankara’ya gidersen Kızılay’dan bana kaset al.

7 İstek Cümlesi.

Örnek: Çıkıp biraz dolaşalım.

8 Gereklilik Cümlesi.

Örnek: Yaratıcı hamleler yapmak isteyen bir millet için mutlaka bir şeye inanmak lazım.
Örnek: Bu çalışmayı bugün bitirmeliyiz.