KALITIM VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK
KALITIM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
Özelliklerin bir kuşaktan bir sonraki kuşağa aktarımına kalıtım, bunu inceleyen biyoloji alt dalına ise genetik adı verilir.
KARAKTER: Bireyler arasında çeşitlilik gösteren ve nesilden nesle aktarılabilen özelliklere denir. Örneğin; bezelyelerdeki çiçek rengi ve tohum şekli, insanda saç şekli vb.
GEN: Karakterlerin nesilden nesle aktarılmasını sağlayan DNA parçalarıdır. Harfler ile sembolize edilirler.
HOMOLOG KROMOZOM: Biri anneden diğeri babadan gelen benzer genleri taşıyan kromozomlardır. İnsanda 23 çift homolog kromozom bulunur.
ALEL GEN: Aynı karaktere etki eden genlerden her birine denir. Alel genler aynı ya da farklı olabilirler. Bu genlerin biri anneden diğeri babadan gelir. Alel genler aynı kromozom üzerinde bulunamaz. Homolog kromozomların karşılıklı lokuslarında (bölge) yer alırlar.
LOKUS: Kromozomlarda, her karakter için ilgili genin kapladığı bölgeye lokus denir.
DOMİNANT GEN: Etkisini her zaman fenotipte gösterebilen gendir. Baskın genler büyük harf ile gösterilir. ÖR: Bezelyelerde mor çiçek rengi baskın olup “M” harfi ile düz tohum şekli baskın olup “D” harfi ile gösterilir.
RESESİF GEN: Çekinik gen. Sadece homozigot oldukları durumda etkisini fenotipte gösterebilen genlerdir. Küçük harf ile gösterilir. ÖR: Beyaz çiçek ‘’m’’ harfi ile gösterilebilir.
HOMOZİGOT (Arı döl): Bir karakter ile ilgili anne ve babadan aynı alellerin gelmesi durumudur. ÖR: MM, NN, bb, hh vb.
HETEROZİGOT (Melez, Hibrit): Bir karakter ile ilgili anne ve babadan farklı alellerin gelmesi durumudur. ÖR: Mm, Bb, Kk vb.
GENOTİP: Canlının sahip olduğu genlerin toplamını ifade eder.
ÖR: DdKkhhttRR
FENOTİP: Canlının genotipine bağlı dış görünüşünü ifade eder.
ÖR: DdKkhhttRR genotipli bireyin fenotipi D, K, h, t, R' dir.
GAMET (G) : Üreme hücresi. Yumurta ve sperm gibi.
PARENTAL(P) : Ana-babayı (ebeveynleri) ifade eder.
FİLİAL(F) : Yavru bireyleri ifade eder.
Bağımsız genler: Farklı kromozomlar üzerinde bulunan genlere denir.
Bağlı genler: Aynı kromozomlar üzerinde bulunan genlere denir.
Bağlı ve Bağımsız Genlerde Gamet Hesaplama:
Eşeyli üreyen canlılarda genellikle mayoz bölünme ile oluşturulan üreme hücrelerine gamet denir.
Gametlerde n kromozomlu hücrelerdir ve homolog kromozom bulundurmazlar. Alel genlerden yalnızca birini bulundurular.
1.Bağımsız Genlerde Gamet Hesaplama:
2n formülü ile hesaplanır. n = Heterozigot kromozom sayısıdır.
Örnek; ccDD genotipli bir birey kaç çeşit gamet oluşturur?
Verilen genotipte heterozigot kromozom bulunmadığı için n = 0’dır.
20= 1 çeşit gamet oluşur.
Şu şekilde de hesaplanabilir:
Tabloda da görüldüğü gibi oluşan tüm gametler cD genotipinde yani tek çeşit gamet oluşur.
Örnek; CcDd genotipli bir birey kaç çeşit gamet oluşturur?
Verilen genotipte 2 tane heterozigot kromozom vardır.
n=2’dir. 22 = 4 çeşit gamet oluşur.
Tabloda görüldüğü gibi CD, Cd, cD, cd genotipli dört farklı gamet oluşur.
2.Bağlı Genlerde Gamet Hesaplama:
Bağlı genler aynı kromozom üzerinde bulunur ve mayoz bölünme sırasında krossing over’a uğramadıkları sürece ayrılmazlar. Bağlı genler arasındaki mesafe arttıkça krossing over ihtimali de artar.
Gamet çeşidi hesaplanırken bağlı genler tek karakter gibi değerlendirilir ve heterozigot karakter olup olmadığına bakılır.
Örnek; CcDDEeFFggHH genotipli bir birey kaç çeşit gamet oluşturabilir? (c-D genleri ve E-F genleri bağlıdır.)
