Amasya Genelgesi (Tamimi) (22 Haziran 1919). Vatanın bütünlüğü milletin bağımsızlığı tehlikededir. [Kurtuluş savaşının nedeni yani gerekçesidir.] Osmanlı Hükümeti üzerine aldığı sorumluluğu yerine getirmemektedir. [Kurtuluş savaşının nedeni yani gerekçesidir.] Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. [Kurtuluş savaşının yöntemi ve amacıdır ihtilal niteliğinde] Her türlü etki ve denetimden uzak milli bir kurul oluşturulacak. [Milli Mücadelenin kurumsallaşması için bu karar alındı] Anadolu'nun en güvenli yeri olan Sivas'ta milli bir kongre toplanacaktır. Doğu illeri adına Erzurum'da bir kongre toplanacaktır. Amasya Genelgesi'nde Milli Mücadele'nin programı yani gerekçesi, amacı ve yöntemi belirtilmiştir. Millet iradesine dayalı yeni bir devletin ilk işaretleri verilmiştir. Osmanlı Hükümetinin görevini yerine getiremediği ilk kez dile getirilmiştir. Genelgenin ilanının ardından Mustafa Kemal Paşa askerlik görevinden istifa etti.

ÖNEMLİ HATIRLATMA: Mustafa Kemal Paşa, Milli Mücadele'yi kişisellikten kurtarmak için genelgeyi yakın arkadaşlarına imzalattı.

Erzurum Kongresi (23 Temmuz – 7 Ağustos 1919). Kongrenin amacı, Doğu Anadolu'da bir Ermeni devleti kurulmasına engel olmaktı. Erzurum kongresi toplanış bakımından bölgesel ancak aldığı kararlar bakımından ulusaldır. Kongrede alınan başlıca kararlar şunlardır: Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz. [ilk defa milli sınırlardan bahsedildi.] Osmanlı üzerine düşen görevi yerine getirmezse vatanı topyekûn savunulacaktır. Osmanlı üzerine düşen görevi yapmadığı sürece geçici bir hükümet kurulacak. [Temsil heyeti kuruldu] Kuvayımilliye'yi etkin ve milli iradeyi hâkim kılmak esastır. [Ulusal Egemenlik ve Ulusal bağımsızlık hedeflendi.] Hristiyan azınlıklara siyasi hâkimiyetimizi ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez. Manda ve himaye kabul edilemez. [Kayıtsız şartsız tam bağımsızlık] [ilk kez reddedildi.] Sömürge amacı taşımadığı sürece dış yardım alınabilir. Doğudaki cemiyetler birleştirilecektir.

? ÖRNEK SORU. Ahmet: Erzurum Kongresi kararlarının birinci maddesi "Doğu vilayetleri ile Trabzon ve Canik (Samsun) sancağı birbirinden ayrılmaz ve Osmanlı topluluğunun bir parçası olmak üzere bir bütün teşkil eder." şeklindedir, demiştir. Onur da bu maddenin,

I. Arap,                 

II. Ermeni,            

III. Rum 

azınlıklarının bölgedeki yıkıcı faaliyetlerini önlemek amacıyla konduğunu söylemiştir. Onur, yukarıdaki azınlıklardan hangilerini söyleseydi Ahmet'e doğru bilgi vermiş olurdu?

A) Yalnız II 

B) Yalnız III 

C) I ve III 

D) Yalnız I 

E) II ve III (2011-YGS)

ÇÖZÜM: Mondros'un ardından Türkler Karadeniz bölgesinde ve Ege başta olmak üzere yurdun birçok yerinde Rum, Doğu ve Güney illeri olarak da ermeni çetelerin saldırı ve tacizleri tehlikesini yaşamıştır. Aynı şey Araplar için geçerli değildir. YANIT D

Sivas Kongresi (4–11 Eylül 1919). İstanbul Hükümeti, İtilaf devletlerinin baskısı ile kongreyi engellemek istedi ve bunun için Elazığ valisi Ali Galip'i Mustafa Kemal'i tutuklaması için Sivas'a gönderdi. Ancak başarılı olamadı. Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz. Kuvayımilliye'yi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi hâkim kılmak temel ilkedir. Manda ve himaye kabul olunamaz. [son kez ve kesinlikle reddedildi.]

? ÖRNEK SORU. Sivas Kongresi'nde "Ulusal Bağımsızlığın sağlanması için ulusça direnilmelidir." görüşünde birlik sağlanmıştır.

Aşağıdakilerden hangisi bu görüşle ilgili ilk gelişmedir?

A) Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin kurulması

B) Temsilciler Kurulu'nun Ankara'ya gelmesi

C) Düzenli orduya geçilmesi

D) TBMM'nin açılması

E) Tekâlif-i Milliye Emirlerinin uygulanması (1998-ÖYS)

ÇÖZÜM: Şark İlleri Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Milli Mücadele yolundaki ilk direniş hamlesidir. YANIT A

Milli iradeyi temsil etmesi için Mebusan Meclisi derhal toplanmalı. Milli cemiyetler, "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında birleştirilmiştir. Temsil Heyeti Doğu illerini değil, tüm yurdu temsil edecektir. Kurtuluş Savaşının yayın organı olan "İrade-i milliye" gazetesi Sivas'ta çıkarıldı.

Amasya Görüşmeleri (20–22 Ekim 1919). Sivas Kongresinde elde edilen başarıdan dolayı Damat Ferit Hükümeti görevinden ayrılmış yerine daha ılımlı Ali Rıza Hükümeti kurulmuştu. Temsil Heyeti adına Mustafa Kemal, Bekir Sami ve Rauf Bey; İstanbul Hükümeti adına Bahriye Nazırı Salih Paşa gelmişti. Böylece Osmanlı Hükümeti, Milli Mücadele'yi tanımış oluyordu. Böylelikle Temsil heyeti gücünü kanıtlamıştı. Alınan kararlardan bazıları şöyleydi; Türk vatanının bütünlüğü ve bağımsızlığı korunacaktı. Müslüman olmayan azınlıklara devletin siyasi ve sosyal dengesini bozacak imtiyazlar verilmeyecekti. Anadolu ve Rumeli Müdafaayı hukuk Cemiyeti, İstanbul Hükümeti tarafından tanınacaktı. İtilaf Devletleri ile yapılacak barış antlaşması görüşmelerine Temsil Heyetinden de temsilciler katılacaktı. Mebuslar Meclisi'nin İstanbul'dan daha güvenli bir ortamda baskıdan uzak toplanabilmesi için Anadolu'da toplanmalıydı.

Temsil Heyeti'nin Ankara'ya Gelişi (27 Aralık 1919). Mebusan Meclisi'nin Anadolu'da değil de İstanbul'da açılması kararı üzerine Mustafa Kemal, İstanbul ve Batı cephesindeki gelişmeleri daha yakından takip edebilmek için Anadolu'nun ortası sayılan, işgal edilmemiş, demiryolu ulaşımı rahat ve daha güvenli yeri olan Ankara'ya geldi.

Misakımilli'nin Kabulü (28 Ocak 1920). Amasya Görüşmeleri doğrultusunda Mebusan Meclisi'nin toplanmasına karar verildi. Mustafa Kemal, meclisin İstanbul dışında toplanmasını istiyordu çünkü İstanbul İtilaf devletlerinin tehdidi altında idi. Ancak Meclis, Osmanlı hükümetinin ısrarı ile İstanbul'da toplandı. Mustafa Kemal, Erzurum'dan milletvekili seçildi fakat meclise katılamadı ama katılan milletvekillerinden müdafaa-i hukuk grubu kurmalarını istedi. Felahıvatan grubu Mustafa Kemal'in isteği üzerine Misakımilli kararlarını hazırladı, kararlar mecliste kabul edildi. Son Osmanlı Mebusan Meclisi'nin aldığı Misakımilli kararlarına göre; Türk ve Müslüman halkın çoğunluğunun bulunduğu yerler işgal altında olsa dahi birbirinden ayrılamaz. Kendi istekleriyle anavatana katılmış olan Kars, Ardahan ve Batum'da gerekirse tekrar halkoyuna başvurulabilir. Batı Trakya'nın durumu için halkoyuna başvurulabilir. İstanbul ve Marmara Denizi güvenliği sağlandığı taktirde dünya ticaretine açılacaktır. Mondros'tan sonra işgal edilen Arap topraklarının durumu orada yaşayan halkın vereceği oylarla belirlenecektir. Azınlıkların hakları komşu ülkelerdeki Müslümanların hakları ile aynı olacaktır. [uluslar arası eşitlik] Kapitülasyonlar kaldırılmalıdır. [Tam bağımsızlık vurgulandı. Böylelikle yabancılara ayrıcalık verilmeyecekti.] Misakımilli ile milli sınırlar belirlendi. Mondros Ateşkes Antlaşmasının geçersizliği ortaya konmuş oldu.

? ÖRNEK SORU. Osmanlı, Mebuslar Meclisi'nin 28 Ocak 1920 tarihli toplantısında aşağıdakilerin hangisiyle ilgili olarak karar alınmamıştır?

A) Azınlık hakları

B) Rodos ve Oniki ada

C) Batı Trakya'nın durumu

D) İstanbul'un güvenliği

E) Kapitülasyonlar (1998-ÖYS)

ÇÖZÜM: Rodos ve Oniki Ada ile ilgili Misak-ı Milli kararı yoktur. YANIT B

BÜYÜK MİLLET MECLİSİ'NİN AÇILMASI (23 NİSAN 1920)

İngilizler 16 Mart 1920'de İstanbul'u resmen işgal etmeleri üzerine Milli Mücadelenin merkezi olan Ankara'da millet iradesine dayalı bir meclisin açılmasına yönelik çalışmalar başladı. 23 Nisan 1920'de ilk toplantı yapıldı ve ertesi gün Mustafa Kemal Paşa, başkan seçildi. Alına kararlar ise şunlardı: Hükümet kurmak zorunludur. [İstanbul Hükümeti tanınmıyor] Geçici olarak bir padişah vekili ve hükümet başkanı atamak doğru değildir. [Amaç, meclisin aldığı kararlar bağımsız olacak] Büyük Millet Meclisinin üstünde bir güç yoktur. [Osmanlı yok sayılmış ve egemenliğin millete ait olduğu kabul edilmiştir.] Meclis bir kurul seçecek ve meclis başkanı bu kurulunda başkanı olacaktır. Padişah ve Halife'nin durumunu baskıdan ve işgalden kurtardıktan sonra meclis belirleyecek. [Öncelik yurdun bağımsızlığı] Yasama ve yürütme TBMM tarafından yerine getirilecek. [amaç, hızlı karar almak ve güçler birliği]

BÜYÜK MİLLET MECLİSİNE KARŞI İSYANLARIN NEDENLERİ.

İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletlerinin kışkırtmaları, bazı Kuvayımilliyecilerin düzenli orduya katılmak istememeleri ve TBMM otoritesini tanımamaları, azınlıkların bağımsızlık düşünceleri ile ayaklanmaları.

TBMM'nin Aldığı Önlemler. Ankara Müftüsü milli mücadeleyi destekleyen bir fetva yayımladı. İstanbul ile her türlü haberleşme kesildi. Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarıldı. Bu kanunla isyan edenler cezalandırıldı. İstiklal Mahkemeleri kuruldu.

TBMM'ye Karşı Çıkan İsyanlar

A) Doğrudan İstanbul Hükümeti Tarafından Çıkartılan Ayaklanmalar

1. Aznavur Ayaklanması

2. Kuvayıinzibatiye Ayaklanması

B) İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletlerinin Desteğiyle Çıkan Ayaklanmalar

1. Konya- Bozkır İsyanı

2. Bolu, Hendek, Adapazarı, Düzce İsyanı

3. Yozgat İsyanı

4. Milli Aşireti İsyanı

5. Koçgiri İsyanı

6. Afyon Çopur Musa İsyanı

7. Cemil Çeto İsyanı

C) Kuvayımilliyeci İsyanları

1. Çerkez Ethem

2. Demirci Mehmet Efe

D) Azınlıkların Çıkardığı İsyanlar. Ayaklanmaların Sonuçları: Milli mücadelenin kazanılması gecikti. Maddi ve manevi büyük kayıplar verildi. TBMM'nin otoritesi ve gücü arttı. Düzenli ordunun kurulmasını elzem kıldı.