3-İyelik Ekleri: -ım,-ın,-ı,-ımız,-ınız,-ınları
Adlara gelerek onlara aitlik anlamı katan, onların neye, kime ait olduğunu belirten eklerdir. Ad tamlamalarında tamlanana gelen ek, iyelik ekidir. Bu yüzden bu ekin diğer bir adı da “tamlanan” ekidir.
Örnek: (BENim) okul-um > 1.tekil kişi iyelik eki: m
(SENin) okul-un > 2.tekil kişi iyelik eki: n
(Onun) okul-u > 3.tekil kişi iyelik eki: u
(BİZim) okul-umuz > 1.çoğul kişi iyelik eki: muz
(SİZin) okul-unuz > 2.çoğul kişi iyelik eki: nuz
(ONLARın) okul-ları > 3.çoğul kişi iyelik eki: ları
4-İlgi Ekleri (Tamlayan Eki): -ın, -in, -un, -ün Ad tamlamalarında tamlayan olan sözcüklere gelerek belirtili ad tamlaması oluşturduğundan, tamlayan eki olarak adlandırılır.
5. Eşitlik Eki :-ca, -ce, -ça, -çe Cümleye çeşitli anlam ilgileri katar.
Örnek: Bu, çocukça bir saplantı değildi. (gibi, eşitlik)
Örnek: Kuşlar enginlerde sessizce süzüldükçe, ne kadar kötü tortu varsa akıp gitmekte. (şekilde)
Örnek: Bence büyük bir işi başarmış olduk. (görecelik)
Örnek: Çatılarla eğleşmeye gelen kuşlar bulutların altından topluca aşağı süzüldü. (birliktelik)
Örnek: Sınıf başkanınca şu uyarılar yapıldı. (tarafından)
Örnek: Babam tek elbiseyi yaz kış yıllarca giyerdi. (boyu, süresince)
Örnek: Uzun, sağlam ve kalınca yapılı, yüz çizgileri çok güzel bir gençti. (küçültme)
6. Vasıta Eki (-la, -le): Cümleye çeşitli anlam ilgileri katar.
Örnek: İstanbul’a uçakla mı döneceksin? (vasıta, araç)
Örnek: Elindeki sürahiyle hepimize birer bardak su verdi.(gereç)
Örnek: Buraya kadar hiç tanımadığın biriyle mi geldin? (birliktelik)
Örnek: Canla başla mücadele ettik ama kazanamadık. (durum)
Örnek: Gök gürlemesiyle yerinden fırladı. (sebep)
7.Soru eki: “mi” soru eki, hem isimlere hem de fiillere getirilen bir çekim ekidir. “-mi“, kendinden önceki kelimden her zaman ayrı (bir kelime gibi) yazılır.
Örnek Sen misin? Sen burada mısın? Onlar mı? Özgün mü?
Örnek İzmir mi yoksa İstanbul mu daha güzel?
B) Fiil Çekim Ekleri Kip Ekleri Eylemin gösterdiği kılış, durum veya oluşun zamana bağlı olarak nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini gösteren söyleyiş kalıplarına kip adı verilir. Türkçede kipler, haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır:
1 Haber (Bildirme) Kipleri a) Görülen Geçmiş Zaman (-di’li): –di
Örnek: geldi, gitti, sevdi, durdu, yaptı, dinledi, konuştu…
b)Duyulan Geçmiş Zaman (-miş’li, Öğrenilen)- -miş Örnek: gelmiş , gitmiş, sevmiş, durmuş, yapmış, dinlemiş, konuşmuş…
c)Şimdiki Zaman: -yor,-makta ,-mekte Örnek: gelmekte, gidiyor, sevmiş, durmakta, yapıyor, dinliyor, konuşuyor…
d)Gelecek Zaman: -acak,-ecek Örnek: gelecek, gidecek, sevecek, duracak, yapacak, dinleyecek, konuşacak …
e)Geniş Zaman: -r,-ar,-er Örnek: gelir, gider, sever, durur, yapar, dinler, konuşur …
2 Dilek (Tasarlama) Kipleri a) Dilek (İstek) Kipi :-e,-a
Örnek: gele, gide, seve, dura, yapa, dinleye, konuşa …
b) Şart (Koşul) Kipi: -se,-sa
Örnek: gelse, gitse, sevse, dursa, yapsa, dinlese, konuşsa …
c)Gereklilik Kipi: -meli, -malı
Örnek: gelmeli, gitmeli, sevmeli, durmalı, yapmalı, dinlemeli, konuşmalı …
d)Emir Kipi: – Örnek: gel–, git–, sev–, dur–, yap–, dinle–, konuş– …
Fiillerde Kişi Fiilde bildirilen iş, oluş ya da durumun kim tarafından yapıldığını belirten eklerdir. Kişi ekleri, cümlede işi yapanı yani özneyi bildirir. Kişi ekleri, fiillerde kip eklerinden sonra gelir.
Fiillerde Olumsuzluk İşin, oluşun veya hareketin yapıldığını veya yapılabileceğini bildiren fiillere olumlu fiil, işin oluşun veya hareketin yapılmadığını veya yapılamayacağını bildiren fiillere olumsuz fiil denir.
Fiillerin olumsuz biçimleri, kip ve kişi ekinden önce “-me, ma” eki getirilerek yapılır.
Örnek Hep seveceğim. (olumlu) Örnek Artık sevmeyeceğim. (olumsuz)
UYARI Geniş zamanın olumsuzunda diğer kiplerden farklı bir durum vardır. Diğer kiplere olumsuzluk eki (-ma, -me) getirildiğinde zaman eki düşmezken, geniş zamanda zaman eki düşer ve 1. tekil ve 1. çoğul kişi haricindeki kişilerde olumsuzluk eki “-maz, -mez” şeklinde kullanılır.
UYARI Şimdiki zaman kipinin olumsuzu yapılırken, “-yor” ekinin etkisiyle, “-me, -ma”olumsuzluk eki daralarak “-mı, -mi, -mu, -mü” olur.
Örnek örüyorum → örmeyorum → örmüyorum
Örnek sayıyorum → saymayorum → saymıyorum
Örnek gülüyorum → gülmeyorum → gülmüyorum
Fiillerde Soru Fiiller, kendinden sonra eklenen “mı, mi, mu, mü” soru ekleriyle soru anlamı kazanır. “mi” soru eki, kendinden önce gelen sözcüklerden ayrı, kendinden sonra gelen eklerle ise bitişik yazılır.
Örnek Benim okula gelemeyeceğimi söylemedin mi?
Örnek Tüneli kaçmak için mi kazdınız?
