Çocukluğu, Ailesi, İçinde Yaşadığı Sosyal Ortam ve Yetişme Tarzı
Mustafa Kemal, 1881 yılında Selanik'te doğdu. Babası Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım'dır. Ali Rıza Efendi, önceleri gümrük memurluğu yapıyordu. Daha sonra bu görevinden ayrıldı ve kereste ticaretiyle uğraşmaya başladı.
Zübeyde Hanım; zeki, sağduyulu, sağlam karakterli, gelenek ve göreneklerine bağlı bir hanımefendiydi.
Mustafa Kemal'in çocukluk ve gençliği, Osmanlı Devleti'nin en sıkıntılı yıllarına rastlar. Onun yaşadığı şehir olan Selanik, 19. yüzyılın sonlarında sık sık çatışmalara sahne olan Makedonya bölgesindedir. Bu bölge aynı zamanda Avrupa'daki kültür hareketlerinin ve siyasi gelişmelerin etkisi altındaydı. Mustafa Kemal'in kişiliğinin oluşmasında ailesinin, aile çevresinin, öğrenim gördüğü okulların ve yaşadığı ortamın etkili olduğu görülmektedir.
Mustafa Kemal, aile hayatına önem vermiş, ailesini yaşamı boyunca yalnız bırakmamıştır. Askerliği sırasında görevden döndüğünde sık sık annesi ve kız kardeşini Selanik'te ziyaret etmiştir. Selanik'in Osmanlı Devleti'nin elinden çıkmasından sonra annesi ve kız kardeşini yanına aldırmış, kardeşi Makbule Hanım'ı, Cumhuriyetin ilanından sonra da yanından ayırmamıştır.
Eğitim ve Öğrenim Hayatı. Mustafa, önce annesinin isteğiyle mahalle mektebine gitti. Burada modern eğitim uygulanmadığından Şemsi Efendi İlkokuluna başladı. Şemsi Efendi İlkokuluna devam ederken babasını kaybetti. Bunun üzerine kısa bir süre öğrenimine ara vermek zorunda kaldı. Babasının ölümüyle aile zor durumda kaldı. Zübeyde Hanım, oğlu Mustafa ve kızı Makbule ile birlikte Selanik yakınlarında Langaza'da çiftlik işleten ağabeyinin yanına gitti.
Mustafa'nın öğrenim görmemesi annesini çok üzüyordu. Bu nedenle Zübeyde Hanım oğlunu öğrenimine devam etmesi için tekrar Selanik'e gönderdi. Mustafa, Selanik'te Mülkiye Rüştiyesine (sivil ortaokul) yazıldı (1892). Askerî okul sınavına girdi ve başarılı oldu. Selanik Askerî Rüştiyesine (Selanik Askerî Ortaokulu) kaydoldu. Bu okulda, zekâsı ve üstün yetenekleriyle öğretmenlerinin sevgisini kazandı. "Kemal" adını ona bu okuldaki matematik öğretmeninden almıştır. Mustafa Kemal, Selanik Askerî Rüştiyesini bitirince Manastır Askerî İdadisine yazıldı (1895). Burada, ona çok şey katacak olan Ömer Naci Bey'i tanıdı. Manastır Askerî İdadisini bitirdikten sonra İstanbul'a gelerek Harp Okulunun piyade sınıfına girdi (1899). Bu okuldan sonra öğrenimine İstanbul Harp Akademisi, kurmay sınıfında devam etti. (1902). Derslerinin yanı sıra, ülkenin içinde bulunduğu siyası durum ve sorunları ile yakından ilgilendi.
Mustafa Kemal, Harp Akademisini kurmay yüzbaşı olarak bitirdi (11 Ocak 1905). Böylece orduda görev almaya hazır bir kurmay subay oldu.
Askerlik Hayatı. İlk görev yeri 5. Ordu emrindeki 30. Süvari Alayı'ydı. Burada subaylara askeri bilgiler verecek ve bölgedeki asayişi sağlayacaktı. Suriye'de bulunduğu sırada yakın arkadaşlarıyla Vatan ve Hürriyet Derneğini kurdu (Ekim 1906). 1907'de kolağası olarak Şam 5. Ordu Komutanlığında, oradan da aynı yıl içerisinde Manastır 3. Ordu Komutanlığında görevlendirildi. İstanbul'da çıkan 31 Mart Ayaklanmasını bastırmak ve düzeni sağlamak amacıyla hazırlanan Hareket Ordusu'nda kurmay yüzbaşı olarak görev yaptı. İtalya'nın Trablusgarp'a saldırması üzerine kaçak yollarla Mısır üzerinden Trablusgarp'a gitti. Mustafa Kemal, Enver Paşa ve Fethi Bey Derne ve Tobruk'ta İtalyanlara karşı başarılı savunma savaşları yaptı. Bu başarılarından dolayı binbaşılığa terfi ettirildi. Balkan Savaşlarının başlamasıyla Trablusgarp'tan ayrılmak zorunda kaldı. Mustafa Kemal Sofya Askeri Ataşeliği'ne atandı (27 Ekim 1913). Mart 1914'te yarbaylığa yükseldi, 2 Şubat 1915'te kurulmakta olan 19. Tümen Komutanlığına getirildi.
Mustafa Kemal'in askeri yönden tanınmasını sağlayan, I. Dünya Savaşı'nda Çanakkale Cephesindeki savaşlar olmuştur. Çanakkale Cephesi'nde üstün bir askerlik yeteneği sergileyerek önemli savunmalar yaptı ve büyük başarılar kazandı ve emrindeki tümen, Anafartalar ve Arıburnu'nda düşmanı ağır bir yenilgiye uğrattı.
? ÖRNEK SORU. Mustafa Kemal'in tanınması ve Milli Mücadelede önder olarak kabul edilmesinde, aşağıdakilerden hangisinin etkisi en çoktur?
A) Çanakkale Savaşını kazanması
B) Derne'de İtalyan kuvvetlerini durdurulması
C) Muş'u ve Bitlis'i Ruslardan geri alması
D) Halep'in kuzeyinde düşmanı durdurması
E) Vatan ve Hürriyet Cemiyetini kurması (1989-ÖYS)
ÇÖZÜM: Mustafa Kemal Paşa'nın Çanakkale'de gösterdiği kahramanlık ve üstlendiği kilit rol, O'nu Türk halkının unutulmaz kahramanı yapacaktır. YANIT A
Mustafa Kemal Paşa, Mondros'tan sonra yurdun işgal edilmesini önlemek amacıyla Anadolu'ya geçti. Anadolu'da askerî niteliğinin yanında siyasi dehasıyla da halkı Kurtuluş Savaşı için örgütledi. Erzurum Kongresi'nden bir gün önce askerlik görevinden istifa etmek zorunda kaldı. Sakarya Meydan Muharebesi'nden önce meydana gelen gelişmeler onun tekrar askerliğe dönmesine yol açmış, geniş yetkilerle başkomutanlığa getirilmiştir (5 Ağustos 1921). Sakarya Meydan Muharebesi'nde, "Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır." emrini verdi. Bu muharebeden sonra kendisine gazilik ve mareşallik unvanı verildi. 26 Ağustos'ta Kocatepe'ye gelindi ve taarruz emrini verdi. 30 Ağustos 1922'de Başkomutanlık Meydan Muharebesi yapıldı. Yunan kuvvetleri ağır bir yenilgiye uğratıldı. Mustafa Kemal Paşa: "Ordular; ilk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!" emrini vererek düşmanın süratle takip edilmesini sağladı. 9 Eylül'de İzmir kurtarıldı.
