BİLGİ AKTLARI
İnsan hem dış dünyayı hem de kendi iç dünyasını duyularıyla algılar,aklıyla kavrar ve onların bilincine varır. Bilginin sujeden(özneden) nesneye(objeye) aktarılmasında rol oynayan bağlara/yollara blgi aktları denir.
ALGI AKTI:Hem dışımızdaki dünyanın hemde kendi iç dünyamıza dair bilgilerin tanımasının adıdır.Kişinin reel varlık dünyası ile bağ kurmasını sağlar.
DÜŞÜNME AKTI: Nesnel,somut,duygusal verilere kaynaklık eden objelerin dünyaı olduğu kadar,soyut,ideal ve gerçek üstü algıların da oluşabildiği varlıkları içeren akttır.Düşünme aktı,gündelik yaşantımızla ilgili olgu,olay,soru,sorgu ...vb
ANLAMA AKTI: Anlama aktı,düşünme ve algı aktının birlikte etkileşimi ile oluşur.Anlamak herhangi bir şeyin bilinmesidir.Kastedilen bilgi doğrudan oluşan kavramdır.Gerçekleşen bir olgunun ne maksatla yapıldığının kavranmasıdır.
AÇIKLAMA AKTI: Düşünülmüş,algılanmış,anlaşılmış olanın ne olduklarını ve ne olmadıklarını bilmemize yarayan bilgilere ulaşmamızı sağlayan akttır.Öznenin nesne hakkında edindiği bilgileri nedenleriyle ve gerekçeleriyle,kanıtlarıyla birlikta adım adım anlamasıdır.
? ÖRNEK SORU: Bilgi,obje ile suje arasında kurulan bağın adıdır.Bu bağ,akt olarak nitelendirilir ve her seferinde aynı şekilde kurulmaz ve ortaya çıkan bilginin belirleyicisi kurulan akttın türüdür. Buna göre,aşağıdaki bilgilerden hangisi "algı aktının"ürünü değildir?
A)Bugün hava güneşlidir.
B)Boşluğa bırakılan cisim yere düşer.
C)Evrendeki herşey düşüncenin ürünüdür.
D)Yediğim elma,ekşiydi.
E)İzlediğim film,dramatikti.
Çözüm:Evrendeki herşeyin düşnce ürünü olduğunu söylemek düşünce aktıyla ilgilidir.Yanıt:C
BİLGİ TÜRLERİ
1.GÜNDELİK(DÜZENSİZ) BİLGİ
Günlük yaşam içinde yaparak yaşayarak,deneyerek kazanılan,kısaca tecrübeye dayanan bilgilerdir. Herhangi bir yönteme bağlı olarak değil,kişisel deneyimlere bağlı olarak edinilir. Tek tek nesneler ve olaylarla ilgili öznel bilgilerdir. Bilimsel temelleri yoktur. Genel-geçer özelliği yoktur. Rastlantısal,kulaktan dolma elde edilir. Fayda sağladığı sürece doğrudur. Doğruluğu kesin değildir. Doğru olduğunda isebu,belirli bir zaman içinde algılanan iki olay arasındaki doğruluktur. Örneğin,havanın soğukluğuna bakarak kar yağacağını söylemek gibi. İki olay arasındaki nedensellik ilişkisi akıl yürütme temeline değil,sezgiye dayalıdır. Günlük yaşamı kolaylaştırıcı özellik taşır.Bu bilgiler kültürden kültüre değişebilir. Bazen bilimsel bilgilere ve teknik bilgilere temel oluşturabilirler.
? ÖRNEK SORU: Gündelik bilgi:nesneler ve olaylarla ilgili,günlük yaşamı kolaylaştıran,tek tek nesne ve olaylarla ilgili olduğu halde,genellemelerde bulunduğumuz zaman genel-geçerliği olmayan,akla ve ölçmeye değil kişisel,basitdeneyimlere dayanan bilgidir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi gündelik bilgiye örnek değildir?
A)Yağmur yağınca yerler ıslanır.
B)Bütün her zaman parçalarından büyüktür.
C)Elma kırmızı ise tatlıdır.
D)Makas kağıdı keser.
E)Kar yağınca hava soğur.
Çözüm:A,C,D,E gündelik yaşamın akışında kazanılan bilgiye ? ÖRNEK SORUtir.Oysa B seçeneği aksiyomdur yani formel bilimlere ait bir önermedir.
? ÖRNEK SORU: Gündelik bilgi,felsefi ya da bilimsel bilgiden farklı olarak bilinçli bir araştırma yada yönelmeye dayanmaz.Gündelik bilgi farkında olmaksızın kazanılan bilgidir. Bu parçada gündelik bilgi ile ilgili hangi özellik vurgulanmıştır?
A)Öznel yapıda olduğu
B)Yöntemsiz olarak elde edildiği
C)Nedensellik içermediği
D)Genel sonuçlara ulaşmadığı
E)Faydalı olduğu
Çözüm:Parçada bilinçli bir araştırma ve yönelme durumu olmadığı belirtilirse yöntemsiz olduğu sonucu ortaya çıkar.Yanıt:B
DİNİ BİLGİ. İnsanların anlayamadıkları ve karşısında çaresiz kaldıkları doğa ve toplum olaylarının,doğaüstü mistik güçlerle açıklanması olgusudur. Vahiye dayanır,ilahi kaynaklıdır. Dogmatiktir,yani eleştiriye ve şüpheye kapalıdır. Mutlaktır,değişmez. Deney,gözlem ve ölçme yapmaz. Normatiftir.(Kural koyar) Bütün soruların sorulmuş ve bütün cevapların vahiy yolyla verilmiş olduğunu kabul eder.
? ÖRNEK SORU:Din,insanın doğasına,evrenin yapısına,insanların nasıl yaşaması gerektiğine,gerçeklik ve değerler hakkında doğruları araştırmanın en iyi yöntemlerine ilişkin birbirleriyle içten bağlantılı bir inançlar kümesi yanında bu inançlar tarafından belirlenen tutumlar ve pratiktir. Buna göre,dinsel bilgi için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A)Dogmatik olduğu için eleştiriye ve şüpheye kapalıdır.
B)İnsan yaşamını düzenleyen kurallar koyar.
C)Mutlak kesinlikle olduğu için değişkenlik göstermez.
D)Tanımlanamayanı açıklamak iddiasındadır.
E)Tanrısal kaynaklı ve vahye dayalıdır.
Çözüm:Din normatiftir insan hayatını düzenleyen kurallar koyar.Yanıt:B
SANAT BİLGİSİ. Duygulara,coşkulara ve hayal gücüne dayanır. Yetenek,hayal gücü ve yaratıcılık gerektirir. Ortaya çıkan ürün somuttur.(Sanat eseri) Özneldir,sanatçının iç dünyasını yansıtır.
? ÖRNEK SORU:Sanatçı için bir doğa manzarasını tasvir etmek,basit bir iş değildir.Çünkü ressam,o doğa manzarasının,bir fotoğraf makinesiyle saptanamayan özelliklerini kendince görür ve açıklar. Bu parçada,sanat bilgisinin daha çok hangi özelliği üzerinde durulmuştur.
A)Çağa özgü olma
B)Gelecek çağları etkileme
C)Kendi içinde tutarlı olma
D)Deneyimler sonucunda kazanılma
E)Öznel olma
ÇÖZÜM:Parçada sanatçının"doğa manzarasının bir fotograf makinesiyle saptanamayan özelliklerini kendince"ifade ettiği vurgulanmaktadır.Ohalde,sanatçının eserinde kendinden bir şeyler kattığı yani eserin öznel olduğu sonucu çıkar.Yanıt:E
