1.4. Terim Anlam: Herhangi bir bilim, sanat ya da meslek dalı ile ilgili özel anlamlı
sözcüklerdir.
Örnek: Açılar konusundan her yıl iki soru soruluyor. (Geometri)
Örnek: Nefi kasideleriyle ünlü bir şairdir. (Edebiyat)
Örnek: Kullandığı uzun taç atışları ile tanınan bir futbolcuydu. (Futbol)
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerden hangisi terim anlamlı değildir?
A) Onun dizelerinde anlamdaş sözcükler bir arada vücut bulur.
B) Eylemsiler üzerine yaptığı araştırma epey ses getirdi.
C) Hikâyelerinde İstanbul’u, denizi, maviyi getirir gözümüzün önüne.
D) Her gün kendisine mektup gelip gelmediğini sorar.
E) Yeni çıkan kitabı içindekiler bölümü olmadığı için eleştirildi.
CEVAP D: Terim anlamlı sözcükler herhangi bir bilim, sanat ya da meslek dalı ile ilgili özel
anlamlı sözcüklerdir. Anlamdaş sözcük ve eylemsiler Türkçe dersi ile ilgili terimlerdir. Hikâye ve
içindekiler bölümü ifadeleri ise edebiyat ve bibliyografi alanlarını çağrıştırır. Ancak D seçeneğinde yer
alan mektup sözcüğü herhangi bir alanı çağrıştırmadığından terim anlamlı değil gerçek anlamlıdır.
1.5. Yansıma Sözcükler: Doğadaki herhangi bir sesin insanlar tarafından taklit
edilmesi ile oluşan sözcüklerdir. Bir sözcüğün yansıma olabilmesi için doğada karşılığının olması
gerekir.
Horlamak, şırıldamak, gıcırdamak sözcüklerinin kökleri sırasıyla hor, şır ve gıcırdır. Bu köklerin
doğada karşılığı vardır. Dolayısıyla bunlar yansıma sözcüktür.
DİKKAT: Anır-, öt-, kişne- ifadeleri eylem kökleridir. Ancak doğada böyle bir sesi işitmemiz
mümkün olmadığı için yansıma sözcük kabul edemeyiz.
Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansıma sözcük kullanılmamıştır?
A) Tozlu bir ortama girince gözleri sulanır, hapşırmaya başlardı.
B) Başıboş atların kişnemesi iki sokak öteden duyuluyordu.
C) Arıların vızıltısından uyumakta bir hayli güçlük çektik.
D) Çağlayanın şırıltısı insana adeta huzur veriyordu.
E) Çınar yapraklarının hışırtısı sonbaharın şarkısıydı bana göre.
CEVAP B: hapşırmaya, vızıltısından, şırıltısı, hışırtısı sözcükleri yansıma sözcüktür. Ancak
kişnemesi ifadesinin kökü olan kişne bir eylemdir. Doğada böyle bir ses duymamız mümkün
olmadığından yansıma sözcük denilemez.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yansımadan türemiş bir fiil kullanılmıştır?
A) Köpek havlamalarına rağmen uykusu hiç bölünmedi.
B) İki çocuğun fısıldaması konuşmacının dikkatini dağıttı.
C) Su borusundaki patlama nedeniyle bazı iş yerlerini su bastı.
D) Yeni doğan kuzu terk edilince sabaha kadar meledi.
E) Kopan kaya parçaları büyük bir gümbürtüyle yola düştü
CEVAP D: havlamalarına fısıldaması patlama gümbürtüyle sözcükleri yansımadan türemiş isim
türünde sözcüklerdir. Soruda istenen yansımadan türemiş bir fiildir. ‘’ meledi’’ sözcüğü yansımadan
türemiş bir fiildir.
1.6. Dolaylama: Bir sözcükle anlatılabilecek bir ifade ya da kavramı, birden fazla kelime
ile anlatmaya “dolaylama” denir.
Örnek: Meşin yuvarlak ağlarla buluştuğunda bitime iki dakika kalmıştı. (top)
Örnek: Büyük bir emekle yetiştirilen beyaz altın nihayet hasat edildi. (pamuk)
Örnek: Zonguldak kara elmas rezervi bakımından oldukça zengindir. (kömür)
Çıkmış Soru: Bir tek kelimeyle belirtilebilecek bir kavramı, birden çok kelimeyle anlatmaya
‘‘dolaylama’’ denir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylama yoktur?
A) Anadolu’da bağ kütüğüne, “omca” denir.
B) Yavru vatandan yapılan ihracatta önemli artışlar oldu.
C) Ormanların kralı, şimdi bir kafeste tutsaktır.
D) Balıkçı, “Derya kuzuları!” diye bağırıyordu.
E) Büyük kurtarıcı, Anadolu’da yeni bir devlet yarattı. (1983-ÖYS)
CEVAP A: ‘’Yavru vatan’’ ifadesiyle Kıbrıs, ‘’Ormanların kralı’’ ifadesiyle aslan, ‘’Derya kuzuları’’
ifadesiyle balık, ‘’Büyük kurtarıcı ‘’ifadesiyle Atatürk anlatılmak istenmiştir.
A seçeneğinde dolaylama örneği yer almamaktadır.
1.7. Güzel Adlandırma: Olumsuz çağrışımı nedeniyle bir sözcüğün uyandıran bazı
kavramları güzel bir biçimde dile getirmektir.
Örnek: Son yolculuk: Cenaze
Örnek: Kör: Görme engelli
Örnek: Verem: İnce hastalık
Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “güzel adlandırma” örneği vardır?
A) Sabahları erken uyanıp işe gitmek zor gelmeye başlamıştı.
B) Konferansı yapılacağı salon oldukça büyüktü.
C) Haksız yere suçlandığını söylemekle yetindi sadece.
D) Anadolu’da gece vakti tırnak kesmek uğursuzluk sayılır.
E) İşitme engelli bir bireyin hayatını anlatan çok sayıda eser mevcut.
CEVAP E: ‘’Sağır sözcüğü’’ yerine ‘’işitme engelli’’ ifadesinin kullanımı güzel adlandırmaya
örnektir.
1.8. Somut Anlam: Duyu organlarımızın en az biri ile algılayabildiğimiz kavramlar somut
anlamlıdır.
Örnek: Hava, ses, ışık, insan, elektrik, yıldırım, soğuk
1.9. Soyut Anlam: Duyu organlarımızın hiçbiri ile algılayamadığımız kavramlar soyut
anlamlıdır.
Örnek: Nefret, sevgi, akıl, mutluluk, cesaret, melek, şeytan…
Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisi soyut anlamlı bir sözcük kullanılmamıştır?
A) Eser meydana getirmek için gelecekle ilgili umudunuzun kalması gerekir.
B) Bu işi yapmak için insanları sevmek ve büyük bir özveri gerekir.
C) İnce ruhlu bir insanın bu kadar büyük bir suçu işlemesi beni çok üzdü.
D) Onun sahnesinde akustik uyum ve ışık hileleri büyük önem taşır.
E) Son on yıldır korku ve aksiyon filmlerinin sayısı oldukça arttı.
CEVAP D: ‘’umudunuzun’’, ‘’sevmek’’, ‘’özveri’’, ‘’korku’’ sözcükleri soyut anlamlıdır. D
seçeneğinde soyut anlamlı bir sözcük kullanılmamıştır.
Örnek Soru: Aşağıdakilerden hangisinde somut anlamlı bir sözcük soyut bir anlamı
karşılamıştır?
A) Seçtiği meyve ve sebzeleri büyük bir özenle kese kağıdına koydu ve doğru şekilde tarttı.
B) Yeni budanan tüm ağaçlar, yanlış işlem sonucu olduğunu düşünüyorum, kuruyuverdi.
C) En küçük depremle yıkılması muhtemel binaların bu kadar artması ürkütücü.
D) Bu kadar derin bir yaranının dikiş atılmadan iyileşmesini nasıl beklersiniz.
E) Her insanın, etrafı ne kadar kalabalık olursa olsun, içinde bir boşluk vardır.
CEVAP E: Somut anlamlı bir sözcük soyut bir anlamı karşılamasına soyutlama adı verilir. E
seçeneğinde yer alan boşluk sözcüğü somut anlamlıyken cümlede soyut anlama gelecek şekilde
kullanılmıştır.
