I. Devlet Yönetimi. İslamiyet'ten önce Türkler devlete İL veya EL demişlerdir. İlin başında da doğal olarak kağan lakaplı hükümdarlar bulunurdu. Türkler Hükümdarlarına şanyü, tanhu hakan, han, yabgu, İlteber,  idikut ve erkin gibi unvanlar vermişledir. Türklerde devleti yönetme yetkisinin TANRI tarafından kağana verildiğine inanıyor, buna da kut deniyordu. Ayrıca kutun kan yoluyla hükümdarın tüm erkek çocuklarına geçtiğine inanılıyordu. Bütün hanedan üyelerinde kut olduğundan bu anlayış uğruna hanedan üyelerinin birbirleriyle mücadeleleri,  devleti ya iç savaş sonucu istikrarsızlığa, ya da bölünmeye götürüyordu.

ÖNEMLİ HATIRLATMA: Türk töresinde ana-babaya itaat esas olmasına rağmen, hükümdar bunun dışında tutulmuştur.

Türk devletlerinde hükümdar yönetimi kolaylaştırmak için ülkeyi Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayırırdı. Merkezde ise asıl hükümdar bulunurdu. Biz buna "İkili Yönetim" diyoruz. Türk meclislerine toy, kurultay, keneş veya kengeş denilirdi Kurultay'da devletin ana meseleleri görüşülür, hükümdarın ölümü savaş veya milli felaketlerde kurultay toplanırdı. Kurultayın başlıca üyeleri şunlardı:

Aygucı -  Başbakan;         Buyruk – Bakan;               Tamgacı - Dış siyaset işlerini yürüten görevliler

2. Toplum Yapısı. Türk toplumu, Oguş (Aile), Urug (Aileler birliği), Boy (Kabileler), Budun (Millet) denilen birimlerden oluşuyordu. Boyların başında bulunan beyler, boyları töreye göre idare ederlerdi Boyların bir araya gelmesiyle Devlet(İL) kurulurdu.

Türk Toplumunun Özellikleri. Halk özgürdü. Herkes aynı işi yaptığından sınıf farkı oluşmuyordu.  Hayat tarzları konargöçer olduğundan savaşta elde ettikleri esirleri çalıştırma gibi bir durum ortaya çıkmıyordu. Bu yüzden Türk toplumunda köle sınıfı yoktu Din adamları diğer toplumlarda olduğu gibi imtiyazlı değillerdi

3. Ordu. Türk ordusunun başlıca özellikleri şunlardı: Türk ordusu ücretli değildi. Türk ordusu daimiydi. Kadın-erkek herkes savaşabilecek yetenekteydi. Bu yüzden ordu-millet kavramı Türklerin özelliklerindendi. Türk ordusunun hepsi atlı askerlerden meydana geliyordu. Türk ordusunun silahları ok, yay, kement, kılıç, kargı, süngü ve kalkandı.

ÖNEMLİ HATIRLATMA: Türk ordu teşkilatını ilk kuran Mete Han olmuştur. Mete Orduyu 10'luk sisteme göre teşkilatlandırmıştı. Onluk sistem daha sonra tüm Türk devletlerinde kullanılmıştır

4. Hukuk. Türklerde yazılı olmamakla beraber, gelişmiş bir hukuk anlayışı vardı. Bu hukuk kurallarına "Töre" denilirdi. Hükümdarın başkanlık ettiği ve siyasi suçlara bakan yüksek mahkemeye "Yargu" adı verilirdi. Yarganlar (yargucu) idaresindeki mahkemeler ise adi suçlara bakarlardı.

5.Din ve İnanış. İslam öncesi Türklerin din ve inanışlarını 4 grupta toplayabiliriz: Tabiat kuvvetlerine inanma, atalar kültü, Şamanizm ve Gök Tanrı Dini. Türklerin İslamiyet'ten önceki dini Gök Tanrı diniydi. Bu dine göre Türkler tek bir Tanrı'nın evreni yarattığına ve gökte oturduğuna inanırlardı. Öldükten sonra dirileceklerine inandıklarından, ölülerini atı, eşyaları ve silahıyla birlikte gömerlerdi. Cennet'e UÇMAĞ, cehenneme ise TAMU derlerdi. Mezarların başlarına ölünün, sağlığında öldürdüğü düşman sayısı kadar BALBAL adı verilen küçük heykeller dikerlerdi. Bunun esprisi de, ölen alpin yeniden dirilecek, atıyla cennete gidecek ve öldürdüğü düşmanlar sonraki yaşamında ona hizmet edecek olmasıydı. Türkler ölüleri için YUĞ adı verilen cenaze törenleri yapar ve ardından yas tutarlardı.

6. Ekonomik Hayat. Konargöçer bir hayat yaşayan Türkler yaylak-kışlak düzleminde hayatlarını sürdürürlerdi. Hayvancılık temel geçim kaynağıydı. Koyun, keçi, at en çok beslenen hayvanlardı. Bunun dışında sığır katır ve deve de yetiştirilirdi. Beslenme ve giyimde hayvan ürünlerinden yararlanır ve bunları satarak geçimlerini sağlarlardı Tarım da gelişmişti. Arpa, buğday, darı gibi tahılları yetiştiriyorlardı. Savaşlarda elde edilen ganimetler ve devletlerden alınan vergiler gelir kaynaklarıydı. Ticaret en önemli gelir kaynaklarındandı. Bundan dolayı ülkelerini ve özellikle başkentlerini İpek Yolu üzerinde kurmaya önem verirlerdi. Ayrıca Hazar ve Bulgar ülkelerinden başlayıp Ural, Sibirya ve Altaylar üzerinden Çin'e giden yola Kürk Yolu deniliyordu. Türkler bu yolun üzerinde de olduklarından sansar samur kunduz vaşak gibi av hayvanlarının kürklerinin ticaretini yapıyorlardı.

ÖNEMLİ HATIRLATMA Çin-Türk mücadelesinin temel nedeni İpek Yoluna hâkim olmaktı

7. Yazı Dil ve Edebiyat. Türkler tarih boyunca Kök Türk Uygur Soğd, Süryani, Arap, Kiril ve Latin alfabelerini kullanmışlardır. Ayrıca kendilerine özgü 2 alfabeleri daha vardı: 38 harften meydana gelen Kök Türk Alfabesi ve 18 harften mürekkep Uygur Alfabesi.  Başlıca Türk Destanları ise şunlardı: Alper Tunga Destanı (İskitler, Sakalar), Oğuz Kağan Destanı (Hunlar), Ergenekon ve Bozkurt destanları (Kök Türkler), Göç ve Türeyiş destanları )Uygurlar) ve Manas Destanı (Kırgızlar)

ÖNEMLİ HATIRLATMA: Türklerin en eski kitabeleri VI. yüzyıla ait Yenisey kitabeleri ile VIII yüzyıla ait Orhun Anıtları'dır.

8.Bilim ve Sanat. Türkler 1 yılı 365 gün 6 saat olarak hesaplayarak 12 hayvanlı Türk Takvimini oluşturmuşlardır. Uygurlar tahta harflerden matbaayı ve pamuktan kâğıdı yapmışlardır. Başta Kök Türkler olmak üzere bütün Türk devletleri madencilikte özellikle de demircilikte ileri gitmişlerdir. Kazakistan'ın başkenti Alma Ata yakınlarında bir kurgandan çıkarılan Altın Adam Heykeli Türk maden sanatının ne kadar geliştiğini gösterir. Türkler, eşyalarında ve yapılarında "hayvan üslubu" denilen, hayvan figürlerini kullanmışlardır. Halı Türklerin Dünya medeniyetine bir katkısıdır. Altaylarda Pazırık Kurganı'nda bulunan halı dünyanın en eski halısıdır.

B. TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR ve MEDENİYET

1. Devlet Teşkilâtı. Türk devlet geleneğinin esasını oluşturan Selçuklu devlet teşkilâtı; Karahanlı, Gazneli, Samanlı ve Abbasi devletlerinin teşkilatlarından geniş ölçüde faydalanmıştır. Türk-İslâm devletlerinde hükümdarlar yönetme yetkisini Allah'tan aldıklarına inanırlardı. Hükümdar töre ve müesseselerin tanıdığı haklarla devletin tek hâkimidir. Devlet işlerinden doğrudan sorumludur Halkın her türlü ihtiyacını gidermek, ülkeyi dış tehlikelerden korumakla yükümlüdür.

Hükümdarlık Alâmetleri: Tuğ, otağ, çetr, hutbe okutmak, nevbet, sancak, taht, saray,  para bastırmak, tuğra çekmek

Hükümdarların Kullandıkları Unvanlar: Sultanülazam, Hakan, Han, Bey, Sultan

Hükümet: Hükümet, Divan-ı Saltanat denilen Büyük Divan'dan meydana gelirdi. Divanın başkanı hükümdardı. Divan-ı Saltanat, Divan-ı Tuğra (Divan-ı İnşa), Divan-ı İşraf, Divan-ı Arz gibi önemli yönetim birimleri mevcuttu. Niyabet-i Saltanat ise hükümdar başkentte olmadığı zamanlarda devlet işleri ile ilgilenen divandı. Atabeylik; Büyük Selçuklular'da hükümdarın erkek çocuklarına melik denirdi. Melikler küçük yaştan itibaren ülkenin değişik bölgelerinde görev yaparlardı. Onlara bu görevleri sırasında tecrübeli bir devlet adamı eşlik ederdi. Bu kişilere de atabey denirdi. Melikler sultan olunca da onların veziri olurlardı. Atabeyler, zaman zaman melikleri taht kavgaları için kışkırtmışlardır. Devlet zayıflayınca bağımsız hareket etmişler ve böylece atabeylik denilen küçük beylikler ortaya çıkmıştır. Bu da devletin parçalanmasına sebep olmuştur.

2. Ordu. Ordu şu birimlerden oluşurdu: Hassa Askerleri, Gulaman-ı Saray, Eyalet Askerleri, Türkmenler, Yardımcı Kuvvetler. Ayrıca,  Emir-i Âlem, Emîr-i Candar, Silahdar, Hâcibü'l-Hüccab, Emîr-i Çaşnigir, Şarabdar-ı Has,. Serhenk (Çavuş), Emir-i Ahur, Emir-i Silahdar,. Emir-i Meclis gibi önemli saray görevlileri de mevcuttu.

3. Toprak Yönetimi. Ülke toprakları 3'e ayrılırdı:

I. Mülk Arazi: Şahıslara aittir. Alınıp satılabilir, miras bırakılabilir.

II. Vakıf Arazi: Geliri sosyal hizmetlere ayrılan topraklardır.

III. Mirî Arazi: Devlete ait topraklardır.

İkta Sistemi:  Türk-İslam devletlerinde, devlete ait toprakların bir kısmı vali, komutan ve memurlara maaş karşılığı verilirdi. Toprağı alan kişiler elde edilen gelirin bir kısmıyla kendi geçimlerini sağlar, geri kalan kısmıyla da asker beslerlerdi. Bu sisteme İkta Sistemi denilirdi.

4. Sosyal Hayat. Halk, şehirlerde yaşayanlar, köylüler, konargöçerler, esnaf ve tüccarlar olmak üzere çeşitli gruplara ayrılırdı.

ÖNEMLİ HATIRLATMA: Şehirlerde yaşayanlar içinde en etkili unsur ahilerdi. Ahi teşkilâtı, Türk ve Müslüman esnaf ve zanaatkârların kendi aralarında kurdukları bir teşkilattır. Görevleri mesleğe eleman yetiştirmek, ürünlerin kalitesini ve fiyatını belirlemek, haksız rekabeti önlemek, esnaflar arası dayanışmayı sağlamaktır.

5. Ekonomik Hayat. Türk-İslâm devletlerinde halkın geçim kaynakları tarım, hayvancılık, ticaret, esnaf ve zanaatkârlıktır. Devletin başlıca gelirleri ise, öşür, haraç, cizye, gümrük vergileri, ganimetler, maden, tuzla ve orman gelirleri, bağlı devletlerin ödediği vergiler ve gönderdikleri hediyelerdir.

6. Hukuk. Hukuk Şeri ve örfi olmak üzere ikiye ayrılırdı. Şeri hukukun temsilcisi kadı,  örfi hukukun temsilcisi Emir-i Dad idi. 

7. Yazı, Dil ve Edebiyat. Türk-İslam Devletlerinde; konuşma dili Türkçe, resmi dil Arapça, edebi dil Farsçadır.