ÇÖZÜNÜRLÜK :

Çözünme Bir maddenin başka bir madde içerisinde dağılması olayı çözünme olarak tanımlanır. Bir madde çözücü içerisine atıldığında ilk önce sadece hızlı bir şekilde çözünme olayı gerçekleşir.

C₆H₁₂O_6(suda) → C₆H₁₂O_6(k)  
KNO_3(k)  → K⁺_(suda)+ NO_3(suda)

Bir süre sonra çökelme olayı başlar. Çözünen madde miktarı arttıkça çökelme hızı artar. Öyle bir an gelir ki çözünme hızı çökelme hızı ile eşitlenir. Bu andan itibaren çözeltideki maddenin derişimi değişmez.

C₆H₁₂O_6(k)   → C₆H₁₂O_6(suda) 
CaCI_2(k)   →  Ca_2(suda)  + 2CI_(suda)  Daha fazla madde çözünmez. Artık çözelti doymuştur.

Çözünürlük

Sabit sıcaklıkta bir maddenin çözünürlüğü, bir çözücüde ulaşabileceği en yüksek derişimdir. Çözünme hızının çökelme hızına eşit olduğu andaki derişimidir. Çözünürlüğü belirtmek için bir çok tanım kullanılabilir. En yaygın kullanılan tanım aşağıda verilmiştir; Sabit sıcaklıkta 100 gram çözücüde çözünebilen maksimum madde miktarına çözünürlük denir. Doygun çözeltinin derişimi olarak ta çözünürlük tanımlanabilir.

Doymuş Çözelti

Belirli basınç ve sıcaklıkta çözücünün çözebileceği maksimum miktarı kadar çözünen madde içeren çözeltidir. Çözünme hızının çökelme hızına eşitlendiği andaki durumdur. Madde eklenerek çözülemez.

Doymamış Çözelti

Belirli basınç ve sıcaklıkta çözücünün çözebileceği maksimum miktardan daha az çözünen madde içeren çözeltidir. Doygunluğa ulaşana kadar madde eklenerek çözülebilir.

Aşırı Doymuş Çözelti

Belirli basınç ve sıcaklıkta doyma noktasını aşarak, içinde doymuş hâline göre daha fazla çözünen bulunduran çözeltilerdir.

Seyreltik Çözelti

Birim hacimde göreceli olarak daha az çözünen bulunduran çözeltilere seyreltik çözeltiler denir. Bir çözeltiyi seyreltme, çözücü eklenerek çözelti derişimini azaltma demektir. Çözelti seyreltilirken çözünenin mol sayısı değişmediği hâlde çözeltinin hacmi artmaktadır.

Derişik Çözelti

Birim hacimde göreceli olarak daha fazla çözünen bulunduran çözeltilere derişik çözelti denir. Bir çözeltiyi derişik yapmak için;

ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER :

Çözünürlük belirli bir sıcaklık ve basınçta 100 gram suda maksimum çözünen maddenin kütlesidir. Bu durumda çözünürlük birimi g/100 g sudur. Çözünürlük belirli bir sıcaklık ve basınçta bir litre suda maksimum çözünen maddenin mol sayısıdır. Bu durumda çözünürlüğün birimi mol.L^-1 dir. Maddelerin çözünürlüğünü;

1. Maddenin türü
2. Sıcaklık
3. Basınç faktörleri etkiler.

Ortak iyon etkisi daha sonraki ünitelerde işlenecektir.

Çözünürlüğe Maddenin Türünün Etkisi

Polar moleküllü maddeler polar çözücülerde, apolar moleküllü maddeler apolar çözücülerde çözünür.

Bütün maddeler suda çözünmez suda çözünmeyen maddeler başka çözücülerde çözünür.

Polar çözücüler; su, etil alkol, amonyak tuz ruhu gibi.

Apolar çözücüler; CCI₄, benzen (C₆H₆) toluen (C₆H₅-CH₃), heksan (C₆H₁₄) gibi.

Çözünürlüğe Sıcaklığın Etkisi

Suda çözünmesi ısı alarak gerçekleşen maddelerin çözünürlüğü sıcaklık artırıldığında artar, (endotermik) Çözünürlüğü sıcaklık artırılınca artan X tuzunun çözünürlük grafiği yukarıda verilmiştir. Bu maddenin çözünme denklemi,  X(k) + su + ısı à X(suda) şeklinde ifade edilebilir.

Suda çözünmesi ısı vererek gerçekleşen maddelerin çözünürlüğü sıcaklık artırıldığında azalır. Bazı katıların çözünürlüğü sıcaklık arttıkça azalır. (Ekzotermik) Y katısının çözünürlük-sıcaklık grafiği yukarıda verilmiştir. Bu maddenin çözünme denklemi,

Y(k) + su  → Y(suda) + ısı şeklinde ifade edilebilir.

Gazların sudaki çözünürlüğü sıcaklık arttıkça azalır. Gazlar düşük sıcaklıkta suda daha çok çözünür.à Derin deniz dalgıçlarının tüplerinde azot-oksijen yerine helyum-oksijen karışımlarının kullanılması, azottanileri gelen “vurgunu” önlemektedir. Ayrıca, helyum kandan daha hızlı ve düzenli bir şekilde uzaklaştığından, helyumoksijen karışımları dalma hastalıklarını da önler.

Vurgun Nedir?

Denizin derinliklerinde yüksek basınçta kanda daha fazla azot gazı çözünür. Aniden yüzeye çıkılırsa, basınç düşmesiyle çözünmüş azot gazları açığa çıkar ve oluşan kabarcıklar kan damarlarını tıkarlar. Bu durum ölümle sonuçlanabilir.

Çözünürlüğe Basınç Etkisi

Katı ve sıvıların sudaki çözünürlükleri basıncın artırılması ya da azaltılmasından etkilenmez.
Gazların sudaki çözünürlüğü gazın basıncı arttıkça artar. Basınç azaltılırsa gazların çözünürlüğü azalır. Şekilde verilen X ve Y’ nin çözünürlüklerine göre X gaz, Y ise katı veya sıvıdır.

ÇÖZÜNME HIZI :

Bir maddenin birim zamanda ve çözücünün birim miktarında çözünen miktarıdır.