4. GARİP AKIMI (BİRİNCİ YENİ HAREKETİ) (1940-1950)
è "Garip" planlı bir harekettir ve bir poetikası vardır.
èBu akımın ilk şiirleri Varlık dergisinde görülür.
èŞairler, şiirlerini 1941 yılında "Garip" adlı bir kitapta toplar. "Garipçiler" adıyla anılmalarının sebebi de budur. Şiirle ilgili görüşlerini bu yapıtın ön sözünde açıklamışlardır. Orhan Veli'nin yazdığı "Garip" önsözü bir bakıma bu yeni şiir akımının bildirisidir.
èGaripçiler, şiirde yer etmiş kalıp ve anlayışlardan kurtulmak gerektiğini savunur ve biçimciliğe, duygusallığa karşı çıkmışlardır. Kuralsızlığı kural edinmişlerdir. Şiirin bütün geleneklerden uzaklaşması gerektiğini ifade etmişlerdir.
è Şiir, her yerde görülen basit şeyleri anlatmalıdır görüşünü savunmuşlardır. "Basitlik, sadelik ve aleladelik" ilkesini benimsemişlerdir.
èSöz sanatlarına, mecaza, süse ve suniliğe, söz ve anlam oyunlarına karşı çıkıp; yalınlığa önem vermişlerdir.
èGünlük konuşma dilini şiire uygulamaya çalışmışlardır.
èAnlam, şiirin en önemli niteliği olarak öne çıkarılmıştır.
èHalk şiirinin anlatım ve deneyimlerinden faydalanmışlardır.
èŞiirde "Nasır" gibi bayağı bir sözcüğün bile kullanılabileceğini göstermişlerdir.
èSoyut temalar yerine "ekmek derdi, günlük meseleler" gibi somut temalar işlemişlerdir.
èSıradan insanlar şiire konu olmuştur.
èİroni ve mizah, Garipçilerin ayırıcı özelliklerindendir.
èSürrealizm (gerçeküstücülük) ve dadaizmden etkilenen sanatçılar bilinçaltını, düşleri ve çocukluk heyecanlarını sık kullanmışlardır.
èEn çok görülen temalar, "yaşama sevinci, tabiat sevgisi, hayattaki bazı gariplikler, çocukluğa dönüş, ölüm, insan sevgisi, aşk"tır. Toplumsal yergiye de yer vermişlerdir.
è Temsilcileri: Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday, Oktay Rifat Horozcu'dur.
? ÇIKMIŞ SORU Aşağıdakilerden hangisi Garip şiiri için söylenemez?
A) Söz oyunlarına yer vermez. B) Günlük konuşma diliyle yazılır.
C) Büyük kentlerdeki orta hâlli insanların yaşamını işler. D) Vezin ve kafiyeyi önemser.
E) Mizah yoluyla toplumsal eleştiride bulunur. (ÖABT TÜRKÇE 2013)
CEVAP D Garipçilerin vezin ve kafiyeyi önemsediği söylenemez.
? ÇIKMIŞ SORU Bu neslin üslubu son derece açık ve yalındır. Bunun nedeni; onların, varlığı güzel bulmaları ve onu teşbih, istiare, mecaz gibi edebî sanatlarla süslemeye ve değiştirmeye gerek görmemeleridir. Bu parçadaki "Bu neslin" ifadesi kapsamına aşağıdakilerden hangisi girmez? (LYS 2015)
A) Fecr-i Atîciler B) Garipçiler C) Beş Hececiler D) Hisarcılar E) Millî Edebiyatçılar
CEVAP A Fecr-i Atîciler sanatlı ve kaplı bir üslupla şiir yazmayı benimsemişlerdir.
? ÇIKMIŞ SORU 1940'ların şiirindeki değişime genel hatlarıyla bakarsak şunu göreceğiz: Konu alanı genişleyen şiir; fil dişi kuleden uzaklaşarak deniz kıyılarına, ağaç altlarına, dış mahallelere doğru uzanmıştır. Yeni olanaklar denenirken mutlak değerler yitip gitmiş, biçimde şiire sonsuz bir özgürlük alanı tanınmıştır. Bu dönem şairleri; şiiri insan içine çıkarmış, şiire kasket giydirmiş, şiirin kahramanının nasırından, vuran kundurasından bahsetmiştir. Sokaktaki adamın şiirine yönelmişlerdir. Bu parçada anlatılanlardan hareketle aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Aralarında Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat Horozcu'nun bulunduğu bir topluluğun şiirde gerçekleştirdiği yeniliklerden bahsedilmektedir.
B) 1940'lı yıllarda şiirin; nazım birimi, ölçü ve kafiye gibi şekilsel unsurların sınırlamalarından kurtarıldığı ifade edilmektedir.
C) 1940'larda şiirde gerçekleşen değişimin, şiirin estetik değerinde bir düşüşe neden olduğu savunulmaktadır.
D) 1940'lara gelinceye değin Cumhuriyet şiirinde, sıradan insana ve gündelik konulara pek yer verilmediği ileri sürülmektedir.
E) Şiirde yaşanan değişimi örneklendirmek için Orhan Veli Kanık'ın yazmış olduğu bir şiirine gönderme yapılmaktadır. (2019 AYT)
CEVAP C Parçada anlatılanlardan hareketle 1940'larda şiirde gerçekleşen değişimin, şiirin estetik değerinde bir düşüşe neden olduğu söylenemez.
? ÇIKMIŞ SORU "Altındağ", "Galata Köprüsü", "Pireli Şiir", "Delikli Şiir" ve "İstanbul Türküsü" gibi şiirlerinde egemen olan yaklaşım, toplumsal duyarlıktır. Şair, bu şiirlerinde halk şiirimizin imkânlarından da yararlanmıştır. Ayrıca bu şiirlerin bazılarında ince eleştiri ve taşlama ögeleri de dikkat çekmektedir. Bu parçada kendisinden söz edilen şair aşağıdakilerden hangisidir?
A) Orhan Veli Kanık B) Bedri Rahmi Eyüboğlu C) Ziya Osman Saba
D) Cahit Sıtkı Tarancı E) Oktay Rifat Horozcu (2017 LYS)
CEVAP A Parçada kendisinden söz edilen şair Orhan Veli Kanık'tır.
5. TOPLUMCU ŞİİR ZEVK VE ANLAYIŞINI ÖN PLANA ÇIKARANLAR (1940-1960)
èŞairlerin büyük çoğunluğu halkın diline, zevkine, söyleyişine ve halk şiirine uygun bir edebiyat tarzını benimsemişlerdir. Bu tarzın egemen olmasında, halkevleri ve köy enstitülerinin de etkisi vardır.
èBu şairler Marksist fikirler doğrultusunda toplumun sorunlarını ön plâna çıkarmışlardır.
è1940-1960 arasında ve daha sonraki yıllarda birçok şiir kitabı yayımlamışlardır.
èSiyasî iktidarlara karşı çıkmış ve bu yüzden birçok soruşturma geçirmişlerdir.
èŞiirlerinde "yoksulluk, siyasî baskılar, hürriyetsizlik, faşizm, emperyalizm, kapitalist sömürü, sosyal adaletsizlik, mutlu azınlık" gibi temaları sık sık işlemişlerdir.
èHalk diline ait sözcükleri ve deyimleri kullanmışlardır.
èToplumsal kaygı ön plandadır.
èBiçimden ziyade içerik önemlidir.
èGelecekçilik (Fütürizm) akımından etkilenmişlerdir.
èHümanizm de (insancılık) bu dönem şiirinde kendini göstermiştir.
èNazım Hikmet'in 835 Satır'ının 1929'da yayınlanmasından sonra ortaya çıkan bu şiir akımı farklı boyutlarda 1980'lere kadar uzanmıştır.
èRıfat Ilgaz, A. Kadir (Abdülkadir Meriçboyu), Enver Gökçe, Hasan İzzettin Dinamo, Hasan Hüseyin Korkmazgil, Ahmet Arif gibi sanatçılar bu dönemde ön plana çıkmışlardır.
? ÇIKMIŞ SORU Zor zaman herkesi sınar, en çok da aydınları. Aydın insan toplumun öncüsüdür, yol göstericisidir. Öyle bilinir ve bu yüzden aydın sanatçılar, sorumluluğunun bilincinde olarak yazıp çizmeye, sorunlara çözüm yolları üretmeye çalışırlar. Aşağıdaki sanatçılardan hangisinin, bu parçadaki görüş doğrultusunda eser verdiği söylenemez?
A) Mehmet Akif Ersoy B) Nâzım Hikmet C) Namık Kemal
D) Orhan Veli Kanık E) Sabahattin Ali (2013 LYS)
CEVAP D Orhan Veli Kanık'ın parçadaki görüş doğrultusunda eser verdiği söylenemez.
? ÇIKMIŞ SORU İlk şiirini 1927'de Güneş dergisinde yayımlayan şairin ilk dönem şiirlerinde Ahmet Haşim'in belirgin bir etkisi görülür. Bireysel duygulanmalarını estetikçi bir yaklaşımla şiirin dünyasında buluşturur. Karamsar ve içe dönük bir şairdir. 1940 yılına kadar yazdığı şiirleri romantik, bu tarihten sonraki şiirleri ise toplumsal gerçekçi bir özellik taşır. Devrin sosyal yapısı ve geçim sıkıntısı Nâzım Hikmet'in de etkisiyle onu toplumu önceleyen bir sanat anlayışına yaklaştırır. Yarenlik, Sınıf, Yaşadıkça, Devam, Üsküdar'da Sabah Oldu gibi şiir kitaplarının yanında birçok güldürü dizileri de yayımlanan -—, kendi şiirini "yaşadığı çağa tanıklık eden ve konularını yaşadığı çağdan alan somut bir şiir" şeklinde özetler. Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? (2016 LYS)
A) Rıfat Ilgaz B) Cahit Irgat C) Sabahattin Ali D) Ataol Behramoğlu E) İsmet Özel CEVAP A Parçada Rıfat Ilgaz'dan bahsedilmiştir.
