KARAGÖZ

èDeriden kesilen ve tasvir adı verilen birtakım şekillerin, arkadan ışık yardımıyla beyaz bir perde üzerine yansıtılmasına dayanan bir gölge oyunudur.

èKaragöz oyununun doğuşu hakkında en yaygın görüş : Sultan Orhan devrinde Bursa'da bir cami inşaatı esnasında, biri duvarcı diğeri demirci olan Hacivat ile Karagöz, gevezelikleri ve maskaralıkları ile öteki işçileri çalışmaktan alıkoydukları için padişah tarafından öldürtülür. Bu yaptığından pişmanlık duyan padişahı teselli etmek için Şeyh Küşteri, Hacivat ile Karagöz'ün suretlerini yapıp konuşmalarını ve hareketlerini perde önünde canlandırmaya çalışır.

èKaragöz ile Hacivat, gölge oyununun en önemli tipleridir.

èHareket taklitlerine ve konuşmaya dayalı seyirlik oyundur.

èGösterimi yapan kişiye hayalî ya da hayalbâz denir.Hayâlbazın en önemli yardımcısı perde gazeli, şarkı, türkü okuyan, tef çalan "yardak"tır.

èKaragöz oyunu doğaçlamaya dayanır. Yazılı bir metni yoktur.Ancak bazı konular sıklıkla ele alınır. (Karagöz'ün Aşçılığı, Karagöz'ün Şairliği, Eskici, Telgrafçı, Çivi Baskını, Kanlı Kavak, Yalova Sefası, Sahte Gelin, Hançerli Hanım…)

èGüldürme esasına dayanan Karagöz, ağırlıklı olarak yanlış anlamalarla doğan bir kargaşayı yansıtır.

èKaragözde; tef, zil ve basit bir düdük yardımıyla oyuna müzik de eşlik eder.

èKaragöz oyununun piri Şeyh Muhammed Küşteri olarak kabul edildiğinden Karagöz oyununa "Küşteri Meydanı" da denir.

èKaragöz, Osmanlı'nın sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel yapısını tanımamız için önemli ipuçları içerir. İmparatorluğun dil, din ve ırk zenginliğini farklı kesimlerden kahramanlar aracılığıyla yansıtır. Tipler, İmparatorlukta yer alan farklı toplulukları temsil etmektedir. Kendi şivesi ile konuşturulurlar. Figürleri değişmez.

èUsta çırak geleneği içinde sürdürülmektedir. Dekor ve kişileri yüzyıllar boyu değişmemiştir.

Karagöz Oyununun Tipleri

Karagöz

èOkumamış halk adamı tipidir.

èHacivat'ın kullandığı yabancı kelimeleri yanlış anlaması oyunda gülünç durumların oluşmasını sağlar.

èKaragöz, dobra, zaman zaman da patavatsız olmasından ötürü sürekli zor durumlarla karşılaşır. Buna rağmen bir yolunu bulup işin içinden sıyrılır.

Hacivat

èHacivat biraz öğrenim görmüş, gösteriş meraklısı, kendini beğenmiş yarı aydın tipidir.

èArapça ve Farsça kelimeleri sıkça kullanır.

èPerdeye gelen hemen herkesi tanır, onların işlerine aracılık eder.

èAlın teriyle çalışıp kazanmaktan çok Karagöz'ü çalıştırarak onun sırtından geçinmeye bakar.

Çelebi

èTürkçeyi İstanbul ağzıyla kusursuz bir şekilde konuşur.

èBazı oyunlarda zengin bir bey, bazı oyunlarda bir mirasyedi, bazı oyunlarda ise zevk düşkünü bir çapkındır.

Zenne

èKaragöz oyunundaki bütün kadınlara genel olarak zenne denmiştir.

Beberuhi

è "Yaşı büyük aklı küçük" deyimiyle nitelendirilebilecek bir cücedir.

Tuzsuz Deli Bekir

èBir elinde içki şişesi, bir elinde tabanca ya da kama vardır.

èOlayların karmaşıklaştığı anda gelip kaba kuvvetle olayı çözer.

Himmet

èSırtında baltası olan kaba saba bir tiptir.

èOyunda; Tiryaki (Laf ebesi), Laz (kayıkçı, kalaycı), Efe (zorba), Kayserili (pastırmacı), Acem (zengin tüccar), Kastamonulu (oduncu), Arnavut (bahçıvan), Matiz (sarhoş), Arap (köle), Yahudi (bezirgan) gibi kişiler de vardır.