HÜCRESEL  YAPILAR

Ökaryot hücreler; hücre zarı, sitoplazma ve çekirdek olmak üzere 3 ana kısımdan oluşur.

HÜCRE ZARI

• Hücre zarı protein (%55), lipit (%42) ve karbonhidrat (%3) moleküllerinden meydana gelmiştir.
• Canlı, esnek, ince bir yapıdır.
• İki tabakalı fosfolipitten oluşmuştur. Fosfolipit tabakası akıcıdır ve sürekli hareket hâlindedir. Zara esneklik sağlar.
• Üzerinde madde alışverişini sağlayan porlar bulunur.
• Hücre zarı seçici geçirgendir.
• Madde alışverişini sağlar. (En önemli görevidir)
• Hücreyi dıştan sarar ve dış etkilerden korur.
• Hücreyi dağılmaktan korur.
• Hücreye şekil verir.
• Lipit tabakası sürekli hareket hâlindedir ve akıcı bir durumdadır..
• Singer ve Nicholson zarla ilişkili proteinleri yüzeysel ve iç protein olarak sınıflandırmışlardır.
• İç proteinlerin çoğu zarın iki yanında açık kısımlar bulunacak biçimde lipit tabakayı bir baştan bir başa geçerek kanallar oluşturur. Bu proteinler zardan madde geçişinde rol alır.
• Proteinlerin sayısı ve dağılımı hücreden hücreye farklılık gösterir.
• Karbonhidratlar; proteinlerle birleşerek glikoproteini, lipitlerle birleşerek glikolipiti oluşturur. Glikoprotein ve glikolipit hücre zarının yapısına katılır. Bu kompleks yapıya glikokaliks denir. Glikokaliks; Hücrenin antijenik özellik kazanmasında, hücrelerin birbirini tanımasında, hücre yüzeyinin negatif yük kazanmasında, uyarıları algılayan reseptör oluşumunda, bağışıklık sisteminde önemli rol oynar. Glikokaliks tabakasının bozulması, hücrelerin kontrolsüz bölünmelerine yani kanserleşmeye yol açar.
• Hayvan hücrelerinin zarında zara sağlamlık ve esneklik veren kolesterol molekülü bulunur.
• Küçük moleküller büyük moleküllere göre daha kolay geçer.
• Nötr atomlar, iyonlara göre daha kolay geçer.
• Negatif yüklü iyonlar, pozitif yüklü iyonlara göre daha kolay geçer.
• Yağda çözünen maddeler, suda çözünenlere göre daha kolay geçer.
• Yağı çözen maddeler, çözemeyenlere göre hücre zarından daha kolay geçer.

Örnek:

I. O2 II. N2 III. Aminoasit IV. Aldosteron V. Adenozintrifosfat VI. Gliserol Yukarıda verilen maddelerden kaçı hücre zarından basit difüzyon ile geçiş yapabilir?

Çözüm: O2, N2, aldosteron ve gliserol hücre zarından basit difüzyonla geçebilir. Cevap: D.

Hücre Zarının Farklılaşması İle Oluşan Yapılar

Villus (mikrovillus): Bağırsak epitelinde besinleri emme görevi olan hücrelerde, hücre zarının dışarı doğru oluşturduğu parmak şeklindeki uzantılardır. Villusların üzerindeki daha küçük uzantılara ise mikrovillus denir. Yalancı ayak: Amip, akyuvar ve cıvık mantar hücrelerinde besin bulma ve yer değiştirme için hücre zarının oluşturduğu geçici uzantılardır. Sil: Siller hem tek hücreli hem de çok hücreli ökaryot canlılarda bulunur. Kamçı: Kamçılar, sillerden daha uzun olmaları ve dalga benzeri hareketleriyle farklılık gösterir. Hücrede bir ya da iki tane bulunur.  Pinositoz cebi: Porlardan geçemeyecek kadar büyük sıvı besinlerin alınmasında hücre zarında oluşan geçici çöküntülerdir. Hayvansal hücrelerde görülür. Mezozom: Bakterilerde zarlı organel olmadığı için zar kıvrımlarından oluşan mezozomlar bulunur. Mitokondri görevi görürler. Solunum enzimleri bulunur. Ökaryot hücrelerde bulunmaz.

HÜCRE ÇEPERİ ( HÜCRE DUVARI) Mantarlarda kitin; bitkilerde selüloz,  lignin, suberin , pektin; alglerde selüloz, bakterilerde peptidoglikan (Peptidoglikan = Protein + karbonhidrat), arkebakterilerde yalancı peptidoglikan yapıda olan ve hücre zarının dışında bulanan yapıdır. Yaşlı hücrelerde çeperler daha kalındır çünkü biriken madde miktarı daha fazladır. Hayvan hücrelerinde yoktur. Cansız, hücre zarına göre daha kalın ve dayanıklı bir yapıya sahiptir. Hücreleri dışarıdan gelebilecek mekanik etkilere karşı korur. Hücre çeperi tam geçirgen özelliğe sahiptir.

Örnek: Hücre duvarı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

Çözüm: Hücre çeperi tam geçirgen özellik gösterir. Cevap: E.