SOSYOLOJİYE GİRİŞ -1
Sosyolojinin Tanımı Ve Özellikleri:
Sosyoloji, insanların toplumsal yaşamlarının koşullarını objektif olarak ve toplumsal bir bütünlük içinde inceleyen bir bilimdir.
Sosyoloji, kavram olarak ‘Toplum Bilimi ‘anlamına gelmektedir.
Sosyoloji, toplumları, toplumsal örgütlenmeleri, ekonomik yapılanmaları, kültür ve kültürel öğeler gibi toplumsal olan her şeyi inceler.
Sosyolojinin amacı: İnsan davranışlarını şekillendiren toplumsal koşulların yapısal ögelerini, işleyiş ve gelişimini açıklamaktır. Yapısal ögeler ise birey, grup, siyaset, ekonomi, kültür ve din gibi unsurlardır.
Sosyolojinin temel özellikleri:

• Toplumu bir bütün olarak ele alır.
• Normatif olmayan bir bilimdir.
• Olması gerekeni değil var olanı olduğu gibi inceler
• Diğer sosyal bilimlerin verilerinden yararlanır.
• Gözleme ve araştırmaya dayalı bir bilimdir.
• Olayları neden-sonuç bağıyla inceler.
• Toplumu bireylere göre değil, bir bütün olarak değerlendirir.

?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Boşanmaya yol açan belirli nedenlerin sosyolojinin ilgi alanına girebilmesi için, sadece birkaç çiftin bu nedenlerle boşanmış olması yeterli değildir. Bu nedenlerin başka birçok çifti de boşanmaya yöneltmiş olması gerekir.
Bu durum dikkate alındığında, bir olgunun sosyolojinin ilgi alanı içinde yer alması aşağıdakilerden hangisine bağlıdır?
A) İnsan ilişkilerini olumsuz yönde etkilemesine
B) Toplumun gelişmesinde rol oynamasına
C) Toplumun genelinde gözlenmesine
D) Birey için önemli bir sorun olmasına
E) Belirli normlara dayanmasına
(1996/ÖSS)
Çözüm: C

?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
“Olanı, var olanı söylemek gerekir, olması gerekeni değil.”
“Geleneklerin doğru ya da yanlış olduğunu söylemiyorum, onları yalnızca açıklıyorum.”
Bu iki cümlesiyle Montesquieu, aşağıdakilerden hangisini söylemek istemiş olabilir?
A) Toplumsal olaylar, değer yargılarından kaçınarak incelenmelidir.
B) Düşünürün görevi toplumu yargılamak değil, sorunlara çözüm getirmektir.
C) Toplumsal konularda, bir önerinin gerçekleştirilmesi eskisinden daha kötü sonuçlar verebilir.
D) Bir toplumsal olayın aksayan yanını düzeltebilmek için önce o toplumsal olayı açıklamak gerekir.
E) Toplumsal olaylar, akla göre yorumlanmalıdır.
(1982/ÖSS)
Çözüm: A

Sosyolojinin Ortaya Çıkışı:
Düşünce tarihi boyunca bir çok filozof, toplum yaşamını ele almışsa da toplumsallığı bugünkü biçimiyle ele alan ilk düşünür İbn-i Haldun’dur. İbn-i Haldun, özellikle “Mukaddime” adlı kitabında toplumları Göçebe (Bedevi) Toplum ve Yerleşik (Hadari) Toplum olarak ikiye ayırmıştır.
Ancak Sosyolojinin felsefeden bağımsızlaşarak kendi başına bir alan olması Fransız İhtilali ve Sanayi Devrimi’nin sonuçları üzerine 19. yy. ın başlarına rastlar.
Fransız ihtilali ve sanayii devrimi gibi küresel ölçekteki  toplumları değiştiren ve dönüştüren olaylar sosyoloji bilimini ortaya çıkarmıştır.
Fransız Saint Simon, sosyolojiden 19. yy. daki olayları açıklamak için yararlanmış,
Fransız, Auguste Comte ise 1839 yılında yazdığı kitapta ilk defa “Sosyoloji” terimini kullanmıştır. Sosyoloji, “society” (toplum/topluluk) ve “logy” (loji/bilim) kelimelerinin birleşiminden “toplumbilimi” olarak üretilmiştir.
Ama yine de sosyolojinin tanınması İngiliz Herbert Spencer tarafından sağlanmıştır. Bu yönüyle sosyoloji “en genç bilim dalı” unvanına sahiptir.

SOSYAL OLAY-SOSYAL OLGU
Sosyal Olay: Yeri ve zamanı belli, bir kez gerçekleşen özel ve somut olaylara SOSYAL OLAY denir. Kavimler göçü, Fransız devrimi, İstanbul’un Fethi gibi.
Sosyal olgu: Yeri ve zamanı belli olmayan genellenebilir kavramları ifade eder. Göç, savaş, fetih gibi.
Türkiye’de Sosyoloji:

• Prens SABAHATTİN,
• Ziya GÖKALP
• Mübeccel Belik KIRAY gibi sosyologlar öncü olmuşlardır.

SOSYOLOJİNİN ALT DALLARI:
Zaman içerisinde Sosyoloji incelediği konulara göre çeşitli alt dallara ayrılmıştır. Bunlar:

• Genel Sosyoloji,
• Ekonomik Sosyoloji,
• Sanayi Sosyolojisi,
• Hukuk Sosyolojisi,
• Kent Sosyolojisi,
• Köy (Kır) Sosyolojisi,
• Din Sosyolojisi,
• Siyaset Sosyolojisi,
• Bilgi Sosyolojisi,
• Aile Sosyolojisi,
• Eğitim Sosyolojisi’dir.

Bununla birlikte E. Durkheim, sosyolojiyi toplumla ilgili olarak incelediği alana göre şu üç bölüme ayırır:

1-Genel Sosyoloji: Temel olarak sosyolojinin konu alanını, kullanacağı yöntemleri ve diğer bilim dalları ile ilişkisini inceler.

2- Sosyal Morfoloji: Toplumun maddi yapısıyla ilgilenir ve iki ana bölüme ayrılır:
– Sosyal Coğrafya: Yaşanılan bölgedeki coğrafi koşulların toplum yaşamı üzerindeki etkisini inceler.
– Sosyal Demografya: Toplumun nüfusunu, nüfusun yapısını ve özelliklerinin toplum üzerindeki etkisini inceler.

3-Sosyal Fizyoloji: Toplumu oluşturan temel öğeler olan aile, din, ekonomi… gibi kurumların değişimi ve gelişimini inceler.
 SOSYOLOJİNİN DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ
İnsan topluluklarıyla ilgilenen sosyoloji, birçok bilim dalı ile beraber çalışma yürütmektedir. Beraber çalıştığı bilim dallarıyla ilişkisi şu şekildedir:
1- Sosyoloji – Tarih: Geçmişte yaşamış insan toplulukları hakkında bilgi edinir.
2- Sosyoloji – Psikoloji: Toplumun bireye, bireyin de topluma etkilerini inceler. Bu alandan “Sosyal Psikoloji” ortaya çıkar.
3- Sosyoloji – Antropoloji: Toplumların gelişimini ve kültürel özelliklerini inceler.
4- Sosyoloji – Hukuk: Hukuk kurallarının toplumsal işlevlerini ve kuralların topluma uygunluğunu inceler
5- Sosyoloji – Ekonomi: Ekonomik olaylar ve toplumsal olaylar arasındaki etkileşimi inceler.
6- Sosyoloji – Siyaset Bilimi: Toplumların yönetim biçimlerini inceler.
7- Sosyoloji – Coğrafya: Toplumun yaşadığı bölgenin coğrafi özelliklerinin toplumun yaşayışına etkilerini inceler.
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Anadolu kadını;
– Evlilik çağına gelmişse “gül oyası”,
– Nişanlı ya da evliyse “karanfil oyası”,
– Sevdiğinden ayrı, üzüntülü ya da yalnızsa “nergis oyası” ,
– Kocasından hoşnut değilse “biber oyası” takar.
Görüldüğü gibi, Anadolu kadını “oya”yı yalnızca süslenmek amacıyla kullanmamaktadır.
Oya’nın bu parçada sözü edilen toplumsal işlevi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Duygu, düşünce ve sorunların dile getirilmesine yardımcı olma
B) Toplumsal olayları denetim altında tutma
C) Deneyimleri sonraki kuşaklara aktarma
D) Toplumdaki dayanışmayı yaygınlaştırma
E) Bireylerin gelenek ve göreneklere bağlılığını sağlama
(1993/ÖSS)
Çözüm: A

SOSYOLOJİNİN YÖNTEM VE ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ:
Sosyoloji, toplumsal olayları bilimsel bir disiplinle inceler. Tarafsız, düzenli ve en doğru bilgiye ulaşmak için çeşitli yöntemler kullanır. Yöntem, doğru bilgi elde etme sürecinde sosyolojinin kullandığı kurallar ve araçlar bütünüdür.
1-   Sosyolojik Yöntemler
a.   Toplumsal olay ve olguları araştırır ve belirler.
–   Olay: Bir toplumda gelişen tek tek durumlardır. Tekildir ve somut olarak yaşanmıştır. Örneğin: 1789 Fransız İhtilali, Kurtuluş Savaşı, I. Dünya Savaşı, Ali’nin doğumu, Ayşe’nin okula gitmesi…
–   Olgu: Olaylardan yola çıkılarak ulaşılan genellemelerdir. Tümel ve soyutturlar. Örneğin: İhtilal, savaş, doğum, eğitim…
b.   Olaylar arasında neden-sonuç bağı kurar.
c.   Ulaştığı bilgilerden toplumların tümü için geçerli genellemelere ulaşmaya çalışır.
Bunu yapmak için sosyoloji üç ayrı yöntem kullanır:
 –   Tümevarım: Tek tek olayların bilgisinden genel bir bilgiye ulaşma.
–   Tümdengelim: Genel bilgiden hareketle yaşanmış olan tek tek olayları anlamlandırma.
–   Birleştirici Yöntem: Herhangi bir olayı genel olarak toplumdan soyutlamadan, aksine toplumla iç içe değerlendirerek tanımlama.

Sosyolojide genellemeler yapılırken 3 temel akıl yürütme biçimi kullanılır:
1-Tümevarım(Endüksiyon)
TANIM: Aklın tek tek olaylardan hareket ederek genel yargılara ulaşmasına Tümevarım denir.

2-Tümdengelim(Dedüksiyon)
Tanım: Aklın genel yargılardan özel yargılara ulaştığı akıl yürütme türüne Tümdengelim denir
3-Analoji (Benzeşim )
Tanım: Benzer iki olaydan birisi hakkında verilen yargının benzerleri içinde ifade etmesine Analoji denir.

Bilimsel yöntem aşamaları :
1-Araştırma konusunu belirler
2-Veri toplama
3-Hipotez
4-Kuram
5-Yasa
Sosyolojide Araştırma Teknikleri:
1-Gözlem:
İnsanlar arasındaki sosyal ilişki ve olguları yerinde izlemek ve incelemektir. İki türlü gözlem vardır:
– Doğal Gözlem: Araştırılan konunun kendi doğal ortamında ve araştırmacının müdahalesi olmaksızın incelenmesidir.
Uyarı: Doğal gözlemde, araştırmacının toplumsal olayların karmaşıklığından dolayı tam ve net bilgi elde etmesi mümkün olmayabilir.
– Katılımlı Gözlem: Araştırmacının araştırdığı gruba dahil olarak olayları daha yakından izlemesidir.

2-Anket:
Belirli bir konuda kişilerin ve toplumların eğilimlerini ve düşüncelerini öğrenmek için, uzmanlarca hazırlanmış soruların kişiler tarafından verilmiş yanıtlarının yorumlanmasıdır. Bilgisine ulaşılmak istenen toplumdaki kişi sayısının fazla olması, ekonomik ve zamansal sorunlar doğuracağından anketler, toplumun genelini yansıtacağı düşünülen belli bir “örneklem” grubu üzerinde yapılır.
3-Görüşme
4-Monografi:
Özel bir toplumsal olayı incelemek için aynı türden gruplar üzerinde yapılan yoğunlaştırılmış ve derinlemesine incelemelerdir. Örneğin: aile, köy ve mahalle monografileri gibi.
5-Sosyometri:
Bir gruptaki kişilerin aralarındaki tüm ilişkilerini çözümlemeye çalışan ve bu amaçla uzaklık-yakınlık, grup-alt grup ilişkisini ölçen bir çalışma biçimidir.
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
“Toplumsal ilerleme” kavramı, ilerleme sözcüğünden dolayı, “daha iyiye gidiş” anlamını içermektedir. Bu yüzden toplumsal değişme, “toplumsal ilerleme” olarak adlandırılmamalıdır.
Bu yargı, Durkheim’in sosyolojik araştırmalarla ilgili hangi ilkesine uygun düşmektedir?
A) Toplumsal bir olayın nedeni, yine bir toplumsal olayda aranmalıdır.
B) Bir toplumsal olayın normal olup olmadığını anlamak için genel olup olmadığına bakılmalıdır.
C) Toplumsal olaylar incelenirken bu olayların değişmeyen yönleri üzerinde durulmalıdır.
D) Her türlü toplumsal olayın kökeni demografik olaylarda aranmalıdır.
E) Toplumsal olaylar değer yargılarından sıyrılarak incelenmelidir.
(1992/ÖYS)
Çözüm: E