XVIII. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ

Prut Savaşı ve Sonuçları:  Prut Savaşı'nın başlamasında, Osmanlı Devleti'nin 1700 İstanbul Antlaşması'yla kaybettiği yerleri geri almak istemesi ve Rusya'nın Kırım Hanlığı ve İsveç Krallığı üzerindeki emelleri etkili olmuştur. Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa komutasındaki Türk ordusu, Prut nehri yakınlarında Rus ordusunu kuşattı ve Rusya Çarı I. Petro barış istedi (1711). İmzalanan Prut Antlaşması'yla; Osmanlı İmparatorluğu Azak Kalesi ve çevresini alarak Rusları Karadeniz'den uzaklaştırmıştır. Osmanlı Devleti Karlofça ve İstanbul Antlaşmalarıyla kaybettiği yerleri geri alma konusunda ümitlenmiştir.

Osmanlı – Venedik ve Avusturya Savaşları: XVIII. yüzyıl başlarında Osmanlı İmparatorluğu ile Venedikliler arasında savaşların başlamasında, Osmanlı Devleti'nin Karlofça Antlaşması'yla kaybettiği Mora Yarımadası'nı geri almak istemesi etkili olmuştur. Osmanlı Devleti, Venediklilere savaş açarak Mora Yarımadası'nı ele geçirdi (1715). Bu gelişme üzerine Karlofça Antlaşması'nın bozulduğunu ileri süren antlaşmanın garantör devleti Avusturya, Osmanlı Devleti'ne savaş açtı (1716). Osmanlı Devleti, Avusturya'ya yenildi. Osmanlı – Venedik ve Avusturya savaşları Pasarofça Antlaşması'yla sona ermiştir (1718). Pasarofça Antlaşması'nın sonuçunda, Osmanlı Devleti; kaybettiği toprakları geri alamayacağını anlamış ve barışçı bir politika takip ederek elinde kalan toprakları korumaya çalışmıştır. Osmanlı Devleti Avrupalı devletlerin üstünlüğünü kabul ederek, Avrupa'daki gelişmelerin paralelinde ıslahatlar yapmıştır. Balkanların kapısı durumundaki Belgrad'ın Avusturya'ya kaptırılmasından sonra bölgedeki güç dengesi Avusturya'nın lehine bozulmuştur.

Osmanlı – Rusya ve Avusturya Savaşları (1736 – 1739):  Osmanlı Devleti ile İran savaş halindeyken Rusya, Avusturya ile Osmanlı topraklarını paylaşmak amacıyla gizli bir ittifak kurdu. İki büyük Avrupa devletiyle savaşmak zorunda kalan Osmanlı Devleti, buna rağmen iki cephede de önemli başarılar kazanmıştır. Fransa'nın araya girmesiyle önce Avusturya, sonra Rusya ile ayrı ayrı Belgrad Antlaşması imzalanmıştır (1739).

Belgrad Anlaşmalarının sonucunda; Osmanlı Devleti'nin Karadeniz'deki üstünlüğü kesinleşmiş, Rusların Boğazları tehdidi bir süre engellenmiştir. Antlaşmanın imzalanmasında arabuluculuk yapan Fransa, Osmanlı Devleti'nden yeni imtiyazlar elde etmiştir; kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiş ve Kudüs'teki kutsal yerlerin yönetimi Katolik olan Fransa'ya bırakılmıştır.

1768 – 1774 Osmanlı – Rus Savaşı:  Rusların Lehistan'ın iç işlerine karışması Osmanlı – Rus savaşının başlamasına neden oldu (1768). Savaş sırasında Ruslar İzmir Çeşme limanında Osmanlı donanmasını yaktılar, Rus orduları karşısında başarısız olan Osmanlı Devleti barış istedi.

Küçük Kaynarca Antlaşması ve Önemi

1. Kırım Hanlığı bağımsız bir devlet olacak; sadece dini konularda Osmanlı halifesine bağlı kalacaktır. Bu madde ile; Osmanlı Devleti ilk defa halkı Türk ve Müslüman olan bir toprak parçasını kaybetmiştir. Osmanlı Devleti siyasal ilişkilerde ilk defa halifeliğin dinsel gücünden yararlanmıştır. Böylece, Kırım ile dini ve kültürel bağların devam ettirilmesi amaçlanmıştır.

2. Osmanlı ülkesinde yaşayan Ortodoksların himayesi Rusya'ya verilecektir.

3. Rusya, Osmanlı ülkesinde istediği her yerde konsolosluk açabilecek ve İstanbul'da sürekli elçi bulundurabilecektir. 2. ve 3. maddelerle, Rusya'nın Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışmasına ortam hazırlanmıştır. Osmanlı ülkesi Rusya'nın etkisine açık hale gelmiştir.

4. Rusya diğer Avrupa devletlerinin yararlandığı kapitülasyonlardan faydalanacaktır.

5. Rusya Karadeniz'de donanma bulundurabilecek ve Rus ticaret gemileri Karadeniz ve Akdeniz'de serbestçe dolaşabilecektir. Bu madde ile, Karadeniz Türk gölü olma özelliğini kaybetmiştir. Rusya tarihinde ilk defa İstanbul ve Çanakkale Boğazlarını geçerek sıcak denizlere çıkma imkânı elde etmiştir.

Osmanlı – Fransa İlişkisi (1798 – 1801): Fransa'nın Osmanlı Devleti'ne ait olan Mısır'ı işgal etmesinde; Orta Doğu'ya egemen olarak İngiltere'nin sömürgelerine giden yolları ele geçirmek ve bölgedeki İngiliz çıkarlarına darbe vurmak istemesi; Fransa'nın Yedi Yıl Savaşları'ndaki kayıplarını telafi etmeye çalışması; Mısır'ın stratejik ve ekonomik yönlerden önemli bir konumda bulunması gibi nedenler etkili olmuştur. Fransızların bölgeye (Akdeniz'e) yerleşmesi çıkarlarına ters düşen İngiltere ve Rusya ittifak yaparak Osmanlı Devleti'nin yanında yer almıştır. Donanması yakılan Napolyon Osmanlı Devleti'ni barışa zorlamak amacıyla Suriye üzerine yürüyerek Akka kalesine kadar ilerledi. Burada Cezzar Ahmet Paşa komutasındaki Nizam – ı Cedit ordusuyla yapılan savaşı Napolyon kaybetti (1799). Bir süre daha devam eden savaş El – Ariş Antlaşması'yla sona ermiştir (1801). Bu antlaşma ile Mısır yeniden Osmanlı idaresine girmiştir, İngiltere, doğu ticaret yolunu tehdit eden Fransa'yı etkisiz hale getirerek Akdeniz'de üstünlük sağlamıştır.

XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARI III. Ahmet Dönemi Batılılaşma hareketleri başlamıştır. İlk Türk matbaası açıldı. İbrahim Müteferrika ve Sait Çelebi tarafından açıldı. Matbaada ilk basılan eser, Vankulu Lügatı’dır. Matbaada dini eserlerin basımı yasaklanmıştır. Yalova’da kağıt imalathanesi açıldı İlk geçici elçilikler açıldı. İlk geçici elçi Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi Paris’e gönderilmiştir. Gözlemlerini Sefaretname isimli eserinde anlatmıştır. Çiçek aşısı yapılmıştır. İtfaiye teşkilatı (Tulumbacılar Ocağı) kuruldu. Barok ve Rokoko tarzı mimariden etkilenerek eserler verilmiştir. Avrupa tarzı yapılan ilk mimari III. Ahmet Çeşmesi’dir. 1730 Patrona Halil İsyanı: Yeniçerilerin çıkardığı Patrona Halil İsyanı sonucunda yenilikçi sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa katledilmiş, hükümdar III. Ahmet tahttan indirilmiştir.

I. Mahmut Avrupai tarzda ilk askeri ıslahatlar I. Mahmut döneminde başlamıştır. Comte de Bonneval getirtildi ve Humbaracı Ahmet ismini aldı. Humbaracı ve Topçu ocakları yeniden düzenlendi Hendesehane açıldı. Batı tarzında açılan ilk Osmanlı okuludur.

III. Mustafa İç borçlanmaya gidildi Koca Ragıp Paşa, Baron de Tott dönemin ıslahatçı devlet adamlarıdır. Sürat topçuları ocağı kuruldu. Mühendishane-i Bahr-i Hümayun açıldı.

I. Abdülhamit Ulufe alım satımı yasaklandı. Yeniçeri sayımı yapıldı. Culüs dağıtımı kaldırıldı. İstihkam okulu açılarak savunma kuvvetlendirildi. Esham usulü uygulandı (hisse senetleri). Bu uygulama kağıt paraya geçişin ilk aşaması kabul edilir.

III. Selim Nizam-ı Cedit dönemi olarak adlandırılır. İlk defa köklü, radikal ıslahatları başlatan III. Selim olmuştur. Nizam-ı Cedit ordusu kuruldu. Batılı tarzda kurulan ilk Osmanlı ordusudur. İrad-ı Cedid hazinesi oluşturuldu. Nizam-ı Cedit yeniliklerine mali kaynak oluşturuldu. Nizam-ı  Cedit ordusu için Üsküdar, Levent’te kışlalar oluşturuldu. Mühendishane-i Berr-i Hümayun açıldı. Fransızca resmi yabancı dil olarak okutuldu. Avrupa’da ilk sürekli elçilikler bu dönemde açıldı. İlk sürekli elçilik Londra’da açıldı ve Yusuf Agah Efendi gönderildi. İlk devlet matbaası açıldı. Matbaa-yı Amire Ordunun kıyafetleri değiştirildi Yerli malının kullanımı teşvik edildi. Bunu amacı ise kapitülasyonların etkilerini azaltmaktır. 1807 KABAKÇI MUSTAFA İSYANI: Yeniçeri ve ulema bu yeniliklerden rahatsız oldu. Kabakçı Mustafa isyanı ile III. Selim tahttan indirildi ve Nizam-ı Cedit dönemi sona erdi.