FİİLLERDE KİP

Eylemin gösterdiği kılış, durum veya oluşun zamana bağlı olarak nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini gösteren söyleyiş kalıplarına kip adı verilir.

Türkçede kipler, haber ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayrılır:

1. Bildirme (Haber) Kipi Ekleri

Belirli bir zaman anlamı taşıyan kiplerdir. Dilimizde 4 temel zaman vardır.

1) Geçmiş Zaman: Eylemlere getirilen (-di, -miş) ekleriyle yapılır.

a) Bilinen(Görülen /Belirli) Geçmiş Zaman:

Eylemlere getirilen (-di / -dı / -du / -dü / -tı / -ti / -tu /tü) ile yapılır. Görülen, tanık olunan, bilinen veya yapıldığından emin olunan geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.

Örnek: Projeyi tam zamanında bitirdim. (Bilinen)

Örnek: Yeni doğan bebeği özenle yıkadı. (Görülen, tanık olunan)

Örnek: Uzakta bir toz bulutu var, geldiler. (Duyularla kesinleşmiş)

Örnek: Anadolu’nun kapılara 1071’de açıldı. (Bilimsel kesinlik)

b) Öğrenilen (Duyulan / Belirsiz) Geçmiş Zaman:

Eylemlere getirilen (-mış / -miş / -muş / -müş) ile yapılır. Görülmeyen, başkasından duyulan veya bittikten sonra fark edilen geçmişe ait bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.

Örnek: Havalar bu hafta oldukça soğuyacakmış (Başkasından öğrenilmiş.)

2) Şimdiki Zaman: Eylemlere getirilen -yor, -makta, -mekte ile yapılır. Halen yapılmakta olan, henüz tamamlanmamış bir eylemin anlatılmasında veya bildirilmesinde kullanılır.

Örnekler: Koşmakta, gelmekte, seviyor…

3) Gelecek Zaman:Eylemlere getirilen (-ecek / -acak) ile yapılır. Gelecek zaman içerisinde bir eylemin bildirilmesinde kullanılır.

Örnekler: Koşacağım, geleceğim, sevecesin …

4) Geniş Zaman: Eylemlere getirilen (-r / -(a)r / -(e)r / -(ı)r / -(i)r / -(u)r / -(ü)r) ile yapılır. Eylemin her zaman tekrarlandığının bildirilmesinde ve genel yargıları anlatmakta kullanılır.

Örnekler: Koşar, gelir, sever …

2. Dilek Kipleri

Bir dileği, bir isteği, tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur.

Dilek kipleri dörde ayrılır.

1)Gereklilik Kipi:

Eylemlere getirilen (-meli / -malı) ile yapılır. Eylemin yapılmasının gerekli veya zorunlu olduğunu ifade eder.

Örnekler: Koşmalıyım , gelmeliyim , sevmeliyim…

2) Şart Kipi:

Eylemlere getirilen (-se / -sa) ile yapılır. Fiil kök veya gövdesine gelerek söz konusu olan işin dileğe ve şarta bağlı olduğunun bildirilmesini sağlar.

Örnekler: Koşsam, gelsem , sevsem …

3) İstek Kipi:

Eylemlere getirilen (-e, -a) ile yapılır. Cümleye istek, dilek, temenni anlamı katar. Cümle içerisinde genelde “-elim, -eyim” şeklinde kişi eklerini almış haliyle karşımıza çıkar.

Örnekler: Koşayım, geleyim, seveyim …

4) Emir Kipi:

Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildirir. Emir kipinin eki yoktur, kişi ekleriyle çekimlenir.

Örnekler: Koş, gel, sev …