I) FİİLİMSİ (EYLEMSİ)
Fiilimsilerin Özellikleri
1. Eylemlerden türetilirler.
2. Olumsuzluk eki (-me / -ma) alabilirler.
3. Fiillerin aldığı “fiil çekim eklerini” yani şahıs ekleri, haber ve dilek kiplerini alamazlar.
4. Yarım yargı bildirir, yan cümlecikte yüklem olurlar. Yan cümlecikte özne, tümleç gibi ögeler
bulunabilir. Geçişli olanlar nesne de alabilirler.
5. Cümlede ad soylu sözcük (ad, sıfat, zarf) gibi görev yaparlar.
FİİLİMSİ ÇEŞİTLERİ
1. İsim-Fiil (Mastar)
Fiillere getirilen “-ma / -me, -mak / -mek, -ış / -iş / -uş / -üş” ekleriyle yapılır. Bu ekler fillere
gelerek onları cümle içinde “isim” yaparlar. İsim-fiiller, fiillerin isim gibi kullanılabilen şekilleridir.
İsim-fiiller, isim çekim eklerini alabilir.
Örnek: Benimle tartışmayı neden çok istiyorsun
Örnek: Bir oturuşta tüm yemekleri bitirdi.
Örnek: Her şeye rağmen hayata gülümsemek güzel şeydir.
ÖNEMLİ UYARI: İsim-fiiller, olumsuzluk ekini almış fiillerle karıştırmamalıdır.
Örnek: Şarkı söylemenin yetenekli olmayı gerektirmediğini söyledi.
ÖNEMLİ NOT: İsim fiil eki almış olmasına rağmen zamanla kalıplaşarak bir varlığın veya
kavramın adı haline gelmiş sözcükler vardır. Bunlar fiilimsi olarak kabul edilmezler.
Örnek: Mart kapıdan baktırır kazma kürek yaktırır.
Örnek: Çakmakla oynayan çocuk az kasın yangına sebep oluyordu.
2. Sıfat-Fiil (Ortaç)
Fiillere getirilen “-an (-en), -ası (-esi), -maz (-mez), -ar (-er / -ır / -ir / -r), -dık (-dik / -duk /-dük), -acak (-ecek), -mış (-miş / -muş / -müş)” ekleriyle yapılır.
Çoğu zaman sıfat görevinde kullanılırlar.
Örnek: Belli ki dönülmeyen uzak yerdesin.
Örnek: Öpülesi ellerin ne kadar da beyaz!
Örnek: Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç.
Örnek: Sahada ayak basmadık yer bırakmadı.
Örnek: Rüzgarın etkisiyle kurumuş yapraklar her tarafı kaplamış.
ÖNEMLİ NOT Bazı sözcükler, sıfat-fiil eklerini alarak kalıcı isim olur. Fiilimsi özelliğini kaybeder.
Örnek: Dolmuşta kalabalıktan adım atacak yer yoktu.
ÖNEMLİ UYARI: Kimi zaman sıfat – fiiller çekimli fiillerle karıştırılabilir. Karıştırmamak için
sözcüğün yüklem görevinde mi yoksa sıfat görevinde mi kullanıldığına bakmalıyız.
Örnek Gelecek yıl yarışma okulumuzda bir yarışma düzenlenecek.
Sıfat fiil Gelecek Zaman Kip Eki
Sıfat görevinde Yüklem görevinde
ÖNEMLİ UYARI: Sıfat – fiiller niteledikleri isim düştüğünde onun yerine geçerek bir isim gibi
kullanılırlar yani adlaşırlar. Sıfat-fiiller adlaşmış olsa bile fiilimsi sayılırlar.
Örnek Pilavdan dönenin kaşığı kırılsın cümlesinde “dön” sıfat-fiili “cümleden düşmüş olan ‘’kişiler”
isminin sıfatı durumundadır.
3. Zarf-Fiil (Bağ-Fiil, Ulaç)
Fiillere getirilen “-ken, -alı (-eli), -madan (-meden), -ince (-ınca / -unca / -ünce), -ip (-ıp / -up / -üp), -arak (-erek), -dıkça (-dikçe / -dukça / -dükçe / -tıkça /-tikçe / tukça / -tükçe), -e… -e (-a… -a), -r… -maz (-r… -mez), -casına (-cesine), -meksizin (-maksızın), -dığında (-diğinde / -duğunda / -düğünde / -tığında / -tiğinde / -tuğunda / -tüğünde)” ekleriyle oluşturulan sözcüklerdir.
Çekim ekleri almazlar.
Cümlede zarf olarak kullanılırlar.
Örnek Dereyi görmeden paçaları sıvama.
Örnek Oturarak aşkı bulamazsın.
Örnek Biz kaçarken onlar kovalıyordu.
Örnek Eve girer girmez kedim koşarak yanıma gelir.
Örnek Senden ayrılalı kaç günü saydım kim bilecek.
Örnek Sen gülünce güller açar, Gülpembe.
Örnek Sustukça sözlerimi dinletemedim.
Örnek Maç başladığında herkes bir dakikalığına sessiz kaldı.
Örnek Koşa koşa yanına gidip bir şeyler anlattı.
Örnek Arkasına bakmaksızın gitti.
