MONOGRAFİ

èÜnlü bir kimsenin hayatını, kişiliğini, eserlerini, başarılarını ayrıntılarıyla ele alan veya bilimsel bir alanda özel bir konu ya da sorun üzerine yazılan inceleme yazısına monografi (tek yazı) denir.

è Monografide herhangi bir yer, bir eser, bir yazar, tarihî bir olay, bilimsel bir alana ait bir sorun özel bir görüşle veya bakış açısıyla değerlendirilebileceği gibi bir konu üzerinde derinlemesine bir inceleme de yapılabilir.

PORTRE

èBir kimseyi karakteristik özellikleriyle okuyucuya tanıtmak amacıyla yazılan edebî yazılardır.

èKişinin sadece dış görünüşünün anlatıldığı portreye fizikî portre; iç dünyasının, alışkanlıklarının, duygularının, fikirlerinin, zayıf taraflarının anlatıldığı portreye ruhî portre denir.

èPortreye konu olan kişiye ait, düşünceleri ve anlayışları daha etkili olarak ortaya koymak için onun sözlerine de yer verilebilir.

GEZİ YAZISI (SEYAHATNAME)

èHerhangi bir kimsenin, daha çok bir edebiyat sanatçısının gerek yurt içinde gerekse yurt dışında gezip gördüğü yerlerdeki toplumları, kentleri, yerleri, yaşayışları, âdet ve töreleri, gelenek ve görenekleri, doğal ve tarihî güzellikleri; ilgi çeken değişik yönleriyle, edebî bir üslup içinde kaleme alarak anlatmasına "gezi yazısı" (seyahatname) denir.

èGezi yazılarında, gezginin (seyyah) dikkatini çeken ve farklı bir özellik gösteren insanlar, tarihî ve tabiî güzellikler, farklı kültürler; güncel olaylarla da bütünleştirilerek edebî bir üslupla yazıya geçirilir.

èGezi yazılarında gözlem ve inceleme önemlidir. Yörenin dil, din, inanç, âdet, gelenek, görenekleri incelenir. Gezilen yerin özellikle tarihî, coğrafî, tabiî ve sosyal nitelikleri belirgin şekilde anlatılır.

èAmaç, gezilen yeri okuyucuya her yönüyle tanıtmaktır.

èBu yapılırken geçmişle gelecek arasında bağ kurulur, toplumların birbirleriyle ilişki kurması ve birbirlerini tanıması, toplumlar arası kültür alışverişi ortamının oluşması sağlanır.

èGezi yazısı gezilen bölge için belgesel bilgiler içerir. Bu bakımdan gezi yazısında yazar gözlemlerine yer vermeli, yanlış bilgiler aktarmamalıdır.

èGenellikle yazıya gezinin başlandığı günden başlanır ve dönüş gününe kadarki zamanı içine alan olaylar anlatılır. Ancak tersi bir sıralama yapmakta mümkündür veya gezide görülen en önemli özellikler belirlenip önemsizden önemliye doğru bir sıralamaya gidilir.

è Dünya edebiyatında gezi yazısının ilk örnekleri sayılabilecek eserleri verenlerin başında Heredotos, Marco Polo, İbni Batuda gelir.

è Gıyasüddin Nakkaş ''Acâib'ül-Letâif'', Ali Ekber Hatâî  "Hıtâînâme , Babür Şah "Baburnâme" Seyit Ali Reis "Mirat-ül Memalik, Evliya Çelebi "Seyahatname", Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet'' Fransa Sefaretnamesi'', Ahmet Mithat ''Avrupa'da Bir Cevelan'' Cenap Şehabettin ''Hac Yolunda''Ahmet Haşim ''Frankfurt Seyahatnamesi'' Falih Rıfkı Atay ''Tuna Kıyıları, Hind, Deniz Aşırı, Bizim Akdeniz'', Reşat Nuri Güntekin ''Anadolu Notları '', Oktay Akbal ''Hiroşimalar Olmasın'' gibi eserler biyografi türünde yazılmıştır.