Varlıkla ilgili olan,varlığı konu alan varlığın gerçekte ne lduğunu ortaya koymaya çalışan felsefe türüne verilen ad. Gerek fiziksel gerek zihinsel (veye ruhsal) varlık türünden olsun varlığın en genel ve en temel özelliklerini soruşturan,felsefi inceleme alanına varlık felsefesi denir. Real varlık, zaman ve mekan içinde yer alır.Gözle görülüp,elle tutulabilin bu varlıklar oluş ve değişe içinde bulunurlar. Real varlığın tam zıddı özelliklere sahip olan ideal varlık,düşünsel niteliktedir.Zaman ve mekan ötesidir, oluşun ve değişimin dışındadır. Çevremizde gördüğümüz her şey real varlık alanında yer alırken, örneğinbir n, pi sayısı, bir üçgen ya da daire ancak bizim düşüncemizde var olan varlıklardır. Real varlık alanıbiz düşünsek de düşünmesek de var olurken,ideal(düşünsel) varlık alanı zihin dışında gerçelkiğe sahip değildir. Farklı özelliklere sahip olan bu iki varlık alanı iç içe bulunur.Örneğin, ideal varlık alanında yer alan değerler,ancak insanın davranışlarında,başarılarında ortaya çıkar. Yine atematiğin ve geoametrinin tüm kavramları real varlık alanında yer alan ilişkileri ifade eder.

Felsefe varlığı bütün olarak ele alır.Varlıkla ilgili olabilecek het tür konu ve soruyu kendine problem yapar ve varlık felsefesi adı altında varlığın ne olduğunu,anlamını,doğasını,yapısını,ilkelerini,türlerini inceler. Ontoloji varlıkla ilgili sorular soran,varlığı araştıran bir felsefi disiplindir.

? ÖRNEK SORU (ÖSYS): Gören öznenin kendisi de görülebilirlik alanındadır. Bu cümleden çıkan sonuç aşağıdakilerden hangisidir?

A) Öznenin de nesne olabileceği

B) Ancak nesnenin nesne olabileceği

C) Doğru bilginin olabileceği

D) Gerçeğe ulaşılabileceği

E) Nesneden uzaklaşılabileceği

Çözüm: Özne,bilen,algılayan varlıktır.Eğer özne algılıyorsa nesne olur.Yanıt: Avarlık felsefesi varlığı incelerken real ve ideal varlık kavramları yanında şu kavramlar üzerinde de durur:

Töz (Cevher): Bir başka varlığa gereksinim duymadan kendi başına var olandır. Başka şeyler var olmak için töze ihtiyaç duyar. Bunedenle töz, değişikliğe uğrayan varlıkların kökünde, onların dayandığı bir temel olarak yer alır. Örneğin, ruh ve madde, töz niteliği taşıyan varlıklardır.

Öz: Bir şeyi,o şey yapan şeydir. Öz olmadan, o şey var olamaz. Bir varlığı o varlık apan zorunlu özelliktir. Öz kalktığında varlık,o varlık olma özelliğini kaybeder. Örneğin "düşünme" insanın özüdür. Düşünme ortadan kalktığında insan,insan olma özelliğini kaybeder.

Oluş: Meydana gelme,değişme demektir.Örneğin,insan doğup,büyüyüp gelişen ve sonunda ölen bir varlık olarak oluş içindedir.Tüm real varlık alanı oluş içindedir.

? ÖRNEK SORU (ÖSYS): Varlıklar, sizin onlar karşısında duruşlarımıza göre gösteriyorlar kendilerini. Önümdeki bir demet gül,ona bir botanik uzmanı olarak yaklaştığımda,kendini botanik biliminin kavramlarıyla sunar. Bir teorik fizikçi olarak atomlardan, fotonlardan, kuarklardan oluşan bir madde olarak verir kendini. Öte yandan,bir ressam yada bir şairsem ne denli farklı "yüzleriyle"sunacaktır kendini. 

Bu parçadan aşağıdaki yargıların hangilerine ulaşılabilir?

A) Her varlık kendini diğer varlıklardan farklı gösterir.

B) Doğru bilgi,varlığı yansıtan bilgidir.

C) Bilimler,varlığın özünü anlamamızı kolaylaştırır.

D) Varlığın algılanışı,algılayana bağlıdır.

E) Kişisel tutumlar varlığın özünğ değiştirir.

Çözüm: Herhangi bir varlığa yaklaşım, varlığı algılayan kişiye bağlıdır. Yanıt: D

TEMEL KAVRAMLAR VE SORUNLAR

Felsefenin varlık kavramıyla ve varlığa ilişkin problemlerle ilgilenen disipline varlık felsefesi ya da ontoloji  adı verilmektedir.Felsefenin başlangıcından itibaren bütün filozofların"varlık problemi"üzerine düşündüklerini saptamak mümkğndür.Varlık felsefesinin,bir bakıma felsefenin başlangıcıyla ortaya çıktığını söyleyebiliriz.Thales,Aneksimenes ve Anaksimandros gibi ilk filozofların yanıtını aradıkları temel sorular arasında,varlığa ilişkin soruların başta geldiği görülmektedir.Her ne kadar ilk filozoflar bugünkü anlamıyla varlık kavramını kullanmasalar da ,onların yöneldikleri konuların başında varlık ve varlığın değişimi probleminin geldiği açıktır. Thales varolan herşeyin ana maddesinin(arkhe) "Su" olduğunu söyler. Arkhe, Yunanca'da kaynak ve başlangıç anlamına gelir. Var olan herşey aslında suyun değişik biçimleridir.

Metafizik: Metafizik(fizik ötesi),varlığın son temelleri,özü ve anlamı üzerine öğretiler anlamına gelmektedir.Başlangıcı  bakımından Aristoteles'e kadar geri gider Aristoteles "ilk felsefe" kavramını kullanır.Bütün var olanlar için ortak ilkeleri araştıran yapıtı,bütün çalışmaları toplanıp derlenirken,fizik konusundaki yapıtlardan sonraya konulduğu için "fizikten öte" anlamına gelen metafizik adını almıştır.

METAFİZİK-ONTOLOJİ. Aristoteles'in ilk felsefe adını verdiği metafizik varlığın ilk nedenlerini,evrenin başı ve sonunu ele alır.Tanrı,ruh,ölümsüzlük gibi kavramları sorgular.Bu nedenleAristoteles'te metafizik,ontoloji ve teoloji iç içe geçmiştir.Bu anlayışa klasik metafizik denir.Klasik metafiziğin üzerinde durduğu üç ana problem vardır.Bu problemler;Evrenin varlığı,Tanrı'nın varlığı ve ruhun ölümsüzlüğü problemleridir. Orta Çağboyunca geçerliliğini sürdüren klasik metafizik anlayışı,17yy da doğa bilimlerindeki ilerlemelere bağlı olarak gözden düşmüş ve birçok eleştriye konu olmuştur. Metafiziğe getirilen en etkili eleştiri Kant tarafından yapılmıştır.Ona göre klasik metafiziğin ele aldığı evrenin varlığı,Tanrı'nın varlığı ve ruhun ölmezliği problemleri varlığın bütünlüğü içinde akıl yürütme yoluyla kanıtlanamaz.Bu tür problemleri akıl ne reddedebilir ne de çözebilir.Bu nedenle metafiziğin problemleri ayrı ayrı ele alınmalıdır.

Yeni Ontoloji: Kant ve ondan sonra metafizik üzerinde duran düşünürlerden biri de varoluşçu felsefenin temsilcilerinden Nicolai Hartmann(1882-1950)dır.N.Hartmann,metafizik problemlerin özelliklerini ele almış,bu özelliklerin başlıcaları olarak şunları sıralamıştır:

- Metafizik problemler çözülmesi olanaksız problemlerdir.Bu nedenle metafizikle ontoloji eş anlamlı alanlar değildir.Çünkü ontolojinin bazı problemleri zaman içinde çözülmüş ve bu problemler felsefenin alanından çıkarak bilimin alanında yer almıştır.

-Metafizik problemler için bir değil birçok çözüm yolu önerilebilir.

-Metafizik problemler daima yenibaştan ele alınabilir.Çünkü sonuna kadar çözülemez. Sonuç olarak,ontolojinin de metafiziğin de konusu,varlık problemidir.Ancak,ontoloji,yalnızca varlık problemlerini ele alır.Oysa metafizik,varlık problemi yanında bilgi,bilim ve değerler alanında ortaya çıkan,bilimsel verilerle çözülemeyen problemlerle de uğraşır.Bu anlamda metafizik,ontolojiden daha kapsamlıdır ve bilinmeyenlerin çok olduğu evrende metafizik daima olacaktır.

? ÖRNEK SORU (ÖSYS): Aşağıdakilerden hangisi metafizik bilginin özelliklerinden biri değildir?

A) Bilimin sunduğu bilgilerin sınırı içinde kalması

B) Soyut kavramlara dayanması

C) Evreni bir bütün halinde ele alan açıklamalara dayanması

D) Mantık ilkelerine uyması

E) Çözülmemiş sorunlarla ilgili olması

Çözüm: Metafizik duyularla algılanamayan varlıkla uğraşır. Oysa bilim, gözlem ve deney konusu olanı inceler. Bu nedenle metafiziğin,bilimin sunduğu bilgilerle yetinmesi beklenemez. Yanıt: A