Bitkilerde sürgün ve kök olmak üzere iki organ sistemi vardır. Kök bitkinin toprağa bağlanmasını ve topraktaki suda çözünmüş minerallerden, tuzlardan yararlanılmasını sağlar. Büyümeyi, madde taşınmasını, hormon üretimini besin depolanmasını sağlar. Sürgün kısmında gövde, dal, yaprak, tomurcuk, meyve, çiçek bulunur. Sürgünün görevi büyümeyi, fotosentezi, hormon üretimini, madde taşınmasını, besin depolanmasını, üremeyi gerçekleştirmektir.
Bitkisel Dokular:
Belirli bir görevi yapmak üzere farklılaşmış hücrelerin bir araya gelerek oluşturduğu topluluğa doku denir. Bitkilerde meristem, örtü, iletim ve temel olmak üzere dört farklı doku bulunur.
1.Meristem Doku:
Bitkilerde kök ve gövdenin büyüme bölgelerinde bulunur.
Sürekli bölünme yeteneğine sahiptir. Meydana gelen hücreler farklılaşarak diğer doku hücrelerine dönüşür.
Meristem doku hücreleri canlı, bol sitoplazmalı, büyük çekirdekli, ince çeperlidir.
Hücreler çok sıkı dizilmiştir, hücreler arası boşluk yoktur
Metabolizmaları hızlıdır.
Kloroplastları yoktur, fotosentez yapamazlar.
Bitkide enine ve boyuna büyümeyi sağlarlar.
Bulundukları yere göre uç (apikal) meristem ve yanal (lateral) meristem olarak ikiye ayrılır.
Kökenlerine göre primer ve sekonder meristem olarak ikiye ayrılırlar.
a.Primer (birincil) Meristem Doku:
Emriyonik dönemden itibaren sürekli bölünen dokulardır.
Kök ve gövdede üç kısımlardaki büyüme noktalarında bulunurlar.
Kök ucunda bulunan birincil meristem kaliptra adı verilen bir yapı tarafından korunurken gövdede tomurcuk yapraklar korur.
Tek yıllık ve çok yıllık bitkilerde bulunur.
Boyuna büyümeyi sağlar.
b.Sekonder (İkincil) Meristem:
Bölünme yeteneğini kaybetmiş bazı hücrelerin hormonlar etkisiyle yeniden bölünme özelliğini kazanmasıyla oluşan dokudur.
Kambiyum ve mantar kambiyum olarak iki çeşittir.
Enine kalınlaşmayı sağlar.
Kambiyum; odunsu ve bazı otsu bitkilerin kök ve gövdelerinde yeni ksilem ve floemlerin oluşmasını ve böylece enine kalınlaşmayı sağlar.
Yaş halkalarını oluşturur; sonbahar halkası koyu ilkbahar halkası açık renklidir. Bu iki halka bitki için bir yılı ifade eder.
Tek çenekli bitkilerde ve yapraklarda kambiyum yoktur.
Mantar kambiyumu; bitkiyi dış etkilerden koruyan epidermisin yerini alır. Hücreleri canlı değildir, çeperlerinde süberin birikir, enine kalınlaşmayı sağlar. Bitkide su kaybını engeller.
2.Temel Doku:
a.Parankima:
Bitkinin tüm kısımlarında bulunur.
Dokuların arasını doldurur.
Meristem hücreleri farklılaşarak parankima hücrelerini oluşturur.
Hücreleri canlıdır ve bol sitoplazmalıdır, çeperleri ince ve oldukça esnektir.
Özümleme (asimilasyon) parankiması; yaprağın mezofil tabakasında palizat ve sünger parankiması olarak bulunur. Kloroplastları vardır ve fotosentez ile besin üretirler.
Depo parankiması; gövde, kök gibi organlarda besin depo eder. Depo maddesi bitkiden bitkiye göre değişir. Örneğin zeytinde yağ depo ederken patateste nişasta depo eder.
İletim parakiması; iletim demetlerinin etrafında bulunur. İletim demetleri ve diğer dokular arasında madde geçişine yardımcı olur.
Havalandırma parankiması; bataklık bitkilerinin kök ve gövdelerinde hava depo eder.
b.Kollenkima:
Çeperlerinde selüloza ek olarak pektin birikir.
Eğilme bükülmeye karşı bitkiye mekanik destek sağlar.
Genç bitki gövdesinde, çiçek ve yaprak sapına, yaprağın orta damarında bulunur.
Bitkinin büyümekte olan kısımlarında bulunur.
Hücreleri canlı ve esnektir.
Çeperlerindeki kalınlaşma bölgelerine göre adlandırılırlar.
Kalınlaşma köşelerde ise köşe kollenkiması, karşılıklı çeper bölgelerinde ise levha kollenkiması olarak adlandırılır.
c.Sklerenkima:
İlk oluştuklarında canlıdır fakat sonra canlılıklarını kaybederler.
Daha çok bitkinin büyümesi sona ermiş kısımlarında bulunurlar.
Çeperlerinde selüloza ek olarak lignin birikir.
Dokuya destek verip güçlendirirler.
Sklerenkima dokusu hücre şekillerine göre lif ve taş hücreleri (sklereit) olma üzere iki çeşittir.
Armutun etli kısmında, fındık ve cevizin kabuğunda taş hücreleri bol miktarda bulunur.
Lifler keten kenevir gibi bitkilerde bulunur ve gerilmeye karşı dirençlidir.
3.İletim Doku:
Bitkide kök ve sürgün arasında madde alışverişini sağlar.
Ksilem (odun) ve floem (soymuk) olmak üzere iki kısımdan oluşur.
a.Ksilem (Odun burusu):
Ksilem sklerenkiması, ksilem parankiması, trakeit ve trake borularından oluşur.
Köklerden gövdedeki yapraklara kadar su ve suda çözünmüş tuzların, minerallerin taşınmasını sağlar. İletim tek yönlüdür.
Bitkiye mekanik destek sağlar.
Hücreleri sitoplazma ve çekirdeklerini kaybetmiştir, çeperlerinde lignin birikir.
Madde iletimi sırasında enerji harcanmaz.
Taşıma hızlıdır.
Trakeitler ince, uzun hücrelerden, trakeler ise geniş, kısa hücrelerden oluşur.
b.Floem (Soymuk borusu):
Floem sklerankiması, floem parankima hücreleri, kalburlu borular ve arkadaş hücrelerinden oluşur.
Floemi oluşturan hücrelerin üst üste gelen çeperleri yer yer eriyerek kalbur plağını oluşturur. Bu yüzden floeme kalburlu boru da denir.
Hücreleri canlıdır fakat çekirdeklerini kaybetmiştir.
Arkadaş hücrelerin bol sitoplazması ve çekirdeği vardır.
Fotosentez ürünlerinin yapraklardan köklere ve köklerden yapraklara taşınmasını sağlar.
Taşıma hızı ksileme göre yavaştır.
Hem aktif hem pasif taşıma etkilidir.
4.Örtü Doku:
Bitkinin tüm yüzeyini örten, su kaybını önleyen, organizmaların ve zararlı kimyasalların bitkiye girişini engelleyen dokudur.
Epidermis ve periderm olarak iki kısımdan oluşur.
a.Epidermis:
Aralarında boşluk olmayan tek sıra hücre tabakasından oluşur ve bitkiyi en dıştan örter.
Kloroplastı yoktur, fotosentez yapmaz.
Hücreleri canlı, büyük kofullu ve az sitoplazmalıdır.
Hücrelerinin dış çeperleri daha kalındır.
Epidermis hücrelerinin salgısıyla kütikula tabakası oluşur. Bu tabakanın suya geçirgenliği azdır.
Kütikula tabakasının kalınlığı iklime göre değişkenlik gösterir.
Kökte kütikula tabakası bulunmaz.
Epidermis hücreleri farklılaşarak stoma, tüy, emergens ve hidatod gibi yapılar oluşturur.
Stoma:
Yaprakta alt epidermiste çok sayıda bulunur.
Stomalar açılıp kapanabilir.
Bitkilerin çoğunda gündüz açıkken gece kapalıdır.
Bekçi hücreler be bunların etrafında bulunan komşu hücrelerden oluşur.
Bekçi hücrelerin ortasında stoma açıklığı bulunur.
Terleme ile suyun atılmasını sağlar.
Bekçi hücrelerinin iç çeperleri daha kalındır.
Bekçi hücreler kloroplast bulundurur ve fotosentez yapar.
Kökte ve bitkinin su altında kalan kısımlarında stoma bulunmaz.
Tüyler:
Epidermis hücrelerinin dışarı doğru yaptığı çıkıntılardır.
Bazı tüyler bitkileri aşırı ısınma ve terlemeyle aşırı su kaybından korur.
Isırgan otunda savunmayı, nanede ise koku salgılamayı, sarmaşıkta tutunmayı sağlayan tüyler bulunur.
Kökte emici tüyler topraktan su ve minerallerin alınmasını sağlar.
Hidatod:
Yaprak uçlarında ve kenarlarında bulunan açıklıklardır.
Yapraklardaki fazla su hidatodlardan damlama (gutasyon) ile atılır.
Toprak neminin yüksek ve terlemenin olmadığı ya da havanın neme doyduğu zamanlarda damlama ile su atılır.
Hidatodlar her zaman açıktır.
b.Periderm:
Bitki enine kalınlaşırken dıştaki epidermisin parçalanır ve epidermisin yerini mantar kambiyumunun ürettiği periderm alır.
Hücre çeperlerinde süberin birikir, hücreler ölür ve mantar doku oluşur.
Periderm mantar doku ve mantar kambiyumundan oluşur.
Bu tabaka suya geçirimsizdir.
Bitkiyi sıcak, soğuk ve mekanik etkilerden korur.
Lentisel adı verilen açıklıklar bulundurur ve lentisel aracılığı ile gaz alışverişi sağlanır, su buharı halinde su atılır.
