BiTKİLERDE EŞEYLİ ÜREME

Eşeyli üreyen bitkilerde mayoz bölünme ile gametler oluşur. Tozlaşma ile gametler çiçekteki erkek organdan dişi organa taşınır ve döllenme gerçekleşir. Döllenme sonucunda tohum içinde embriyo oluşur. Tozlaşma, döllenme, tohum ve meyve oluşumu gibi olaylar çiçekte gerçekleşir. Uygun koşullarda tohum çimlendiğinde yeni bir bitki oluşur.

Çiçeğin Yapısı ve Kısımları:

Çiçeğin yapısında genel olarak; çanak yaprak, taç yaprak, erkek organ, dişi organ bulunur. Çanak yaprak yeşil renklidir ve fotosentez yapar. Taç yapraklar renklidir ve tozlaşma için böcekleri çiçeğe çeker. Erkek organ başçık ve sapçık olmak üzere iki kısımdan oluşur. Başçıkta polenler üretilir. Dişi organ; dişicik tepesi, dişicik borusu ve yumurtalıktan oluşur. Yumurtalık içinde tohum taslağı bulunur.

Çiçekli Bitkilerde Üreme Hücrelerinin Oluşumu

Erkek Üreme Hücrelerinin Oluşumu:

Başçıkta bulunan polen kesesinde polen ana hücreleri (mikrospor ana hücreleri) bulunur. Polen ana hücresinin mayoz bölünmesi ile 4 polen hücresi (mikrospor) oluşur. Polen çekirdeği mitoz geçirir ve iki çekirdekli polen oluşur. Çekirdeklerden biri generatif çekirdek diğeri ise tüp (vejetatif) çekirdek olarak adlandırılır.

Dişi Üreme Hücrelerinin Oluşumu:

Yumurtalıklardaki tohum taslağında bulunan yumurta ana hücresi (megaspor ana hücresi) dört megaspor hücresi oluşturur fakat bunlardan üçü eriyerek kaybolur. Geriye kalan megaspor hücresi büyür ve sitokinez gerçekleştirmeden 3 kez mitoz bölünme geçirerek 8 çekirdek oluşturur. Bu 8 çekirdekten 3 tanesi hücrenin üst kısmına doğru yerleşir ve antipod çekirdek olarak adlandırılır. 2 tanesi hücrenin ortasına yerleşir ve polar çekirdekler olarak adlandırılır. Geriye kalan 3 çekirdekten 1 tanesi yumurta 2 tanesi de sinerjit çekirdek olarak adlandırılır ve mikropil açıklığına yakın bir konuma yerleşir. 8 çekirdekten oluşan bu yapıya embriyo kesesi denir.

Tozlaşma:

Rüzgar, böcekler, kuşlar, su aracılığı ile polenlerin dişi organ tepeciğine taşınmasına tozlaşma denir.  Eğer insan eliyle gerçekleşiyorsa suni tozlaşma olarak adlandırılır. Bir çiçekte bulunan polenin aynı çiçeğin dişi organının ulaşması ile gerçekleşen tozlaşmaya kendi kendine tozlaşma, Bir çiçeğin dişi organının tepeciğine kendi türünden başka bir bitkiye ait polenlerin gelmesiyle gerçekleşen tozlaşmaya çapraz tozlaşma denir.

ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE DÖLLENME, TOHUM VE MEYVE OLUŞUMU

Döllenme:

Polen tozlaşma ile dişicik tepesine ulaştıktan sonra dişicik tepesindeki nemi emer ve çimlenerek tüp çekirdeği polen tüpünü oluşturur. Generatif hücre polen tüpü içinde ilerlerken mitoz bölünme geçirir ve 2 sperm oluşur. Polen tüpü mikropil açıklığına ulaşır ve spermler embriyo kesesine aktarılır. Bitkilerde çift döllenme gerçekleşir.

Spermlerden biri yumurtayı dölleyip embriyoyu oluştururken diğeri polar çekirdeklerle birleşerek 3n kromozomlu besi dokuyu (endosperm) oluşturur.

Tohum Oluşumu:

Döllenme sonucunda tohum taslağı olgunlaşır ve tohum oluşur. Tohumda bitkinin türüne göre farklı oranlarda protein, karbonhidrat ve yağ depo edilir. Bir tohumda; tohum kabuğu, endosperm ve embriyo bulunur. Tohum kabuğu embriyoyu diş etkilerden korur ve embriyonun döllenme yeteneğini kaybetmeden uzun süre yaşamasını sağlar. Endosperm besi dokudur, bitki fotosenteze başlayıncaya kadar besi dokudan beslenir. Döllenmeden sonra zigot oluşur ve zigotun art arda geçirdiği mitoz bölünmelerle embriyo oluşur. Embriyo; embriyonik kök, embriyonik gövde ve çenekten oluşur. Bitkiler tek ve çift çenekli olarak ikiye ayrılır. Çenek besini endospermden alıp embriyoya verir. Bazı çift çenekli bitkilerde tohum gelişimini tamamlamadan önce endospermdeki besinler çeneğe aktarılır böylece çimlenme için gerekli besin çeneklerden sağlanır.

Meyve Oluşumu:

Döllenmeden sonra yumurtalık meyveye dönüşür. Meyve uyku halindeki tohumun korunmasını ve yayılmasını sağlar.

Dormansi ve Çimlenme:

Tohumun uygun olmayan çevre koşullarında çimlenmeden beklemesine dormansi (uyku hali) denir. Uygun çevre koşullarında tohum içindeki embriyo tohum kabuğunu çatlatır ve dışarı çıkarak gelişir bun çimlenme denir. Çimlenme için su, oksijen ve uygun sıcaklık gereklidir. Çatlayan tohum kabuğundan embriyonik kök çıkar ve büyüyerek bitki kökünü oluşturur sonra embriyonik gövdeden gövde ve yapraklar oluşur.

Çimlenmeye Etki Eden Çevresel Faktörler:

Sıcaklık:

Bitkilerde çimlenme belirli sıcaklık değerlerinde gerçekleşir. Sıcaklığın artması veya azalması enzim aktivitesini etkileyeceği için çimlenme de sıcaklık değişikliğinden etkilenir. Düşük sıcaklık çimlenmeyi yavaşlatır.

Oksijen:

Çimlenme sırasında bitkinin metabolik faaliyetlerini gerçekleştirebilmesi için gerekli enerji besi dokusundaki besinlerin oksijenli solunumla yıkılmasıyla elde edilir. Ortamda aşırı miktarda su olursa bitki yeterli oksijeni alamaz ve çimlenme durur.

Su:

Su bitkinin çimlenmesi, büyümesi ve gelişmesi için gerekli inorganik maddelerden biridir. Ortamda yeterli miktarda bulunan su bitkinin enzimatik faaliyetlerinin ve metabolik faaliyetlerinin hızlanmasını sağlar.