MEKTUP (Edebî Mektup)

èBir yazarın, sanatçının, din büyüğünün vs. bir konudaki görüşlerini ve duygularını açıklamak için yazdığı nazım veya nesir türüne "edebi mektup" denir. Eski dönemlerde, kişisel edebî mektuplar, "Mektûbât = Mektuplar" adı altında toplanır ve geniş kitlelerin de okuyabilmesi için yayımlanırdı.

è "Münşeat" adı verilen örnek mektup metinleri, bu dönemde kalıplaşmış bir biçimi olan mektup türünün yaşamasını sağlamıştır. "Münşeat"ın dili çok süslü ve ağırdır.

SİYASETNAME

èDevleti idare edenlere, yöneticilik sanatı hakkında bilgiler veren yapıtlardır.

èİdeal bir devlet örgütünün nasıl olması gerektiği belirtilir ve kötü yönetimlerin zararlı sonuçları açıklanarak yöneticiler uyarılır, dinsel temellere de dayanır.

èKur'an'dan, hadislerden ve tarihten de örnekler gösteren bu tür yapıtlarda, geçmişteki kötü olaylar, zalim, deneyimsiz ve cahil hükümdarların ve vezirlerin yol açtığı felaketler anlatılır.

èKutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib), Siyasetname (Nizamülmülk) önemli siyasetnamelerdendir.

GAZAVATNAME

èOrdunun akınlarını, savaşlarını, kahramanlıklarını ve zaferlerini, düz yazı ya da şiir biçiminde anlatan eserlerdir. Daha çok din uğruna yapılan savaşlar için bu ifade kullanılır.

MENAKIBNAME

èTarikat büyüklerinin ve şeyhlerin kerametlerini konu alan eserlere verilen addır. Bu eserlerde yer alan kahramanlar olağanüstü işleri gerçekleştiren ve olağanüstü nitelikler taşıyan kimselerdir.

SURNAME

èŞehzadelerin sünnet düğünleri ve "kadın sultan"ların düğün törenleriyle ilgili eserlerdir.

ŞEHRENGİZ

èBir şehrin güzelliklerinin anlatıldığı eserlerdir. Daha çok klasik mesnevi biçiminde kaleme alınır.

HABNAME

èBir olay ya da kişi hakkında görüşlerin bir rüya anlatılıyormuş gibi yazıldığı nesir türüdür.  èVeysi'nin (17. yüzyıl) Habname'si bu türün en önemli örneğidir.   

? ÇIKMIŞ SORU Anadolu'da XVI. yüzyılda oluşmaya başlayan biyografi geleneğinin ilk ürünleri, Ali Şir Nevâi'nin Mecâlisü'n-Nefâis adlı eseri örnek alınarak yazılmıştır. 1538 yılında Sehî Bey'in kaleme aldığı; şairler hakkında bilgiler içeren Heşt Behişt adlı eseri bu türün Anadolu sahasındaki ilk örneğidir.

Bu parçada sözü edilen edebî tür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mecmua        B) Tezkire            C) Surnâme        D) Mersiye          E) Menakıbnâme   (2019 AYT)

CEVAP B Tezkire biyografinin Divan edebiyatındaki karşılığıdır. Mecâlisü'n-Nefâis ve Heşt Behişt adlı eserler birer tezkire örneğidir.

? ÇIKMIŞ SORU Nesir sözcüğü, "yaymak, demektir. Bugün "düzyazı" terimiyle karşılanmaya Çalışılmaktadır, nesir yazarlarına eskiden ya çalışılmaktadır, nesir "nâsir" denirdi.

Aşağıdakilerden hangisi divan edebiyatı nâsirlerinden değildir?

A) Lâtifi                B) Sinan Paşa              C) Gülşehrî                D) Nergisî            E) Naima              (2012 LYS)

CEVAP C Latifi tezkireleriyle, Sinan Paşa süslü nesirleriyle , Nergisi ve Naima ise tarih alanındaki çalışmalarıyla tanınır. Ancak Gülşehri' nin nesri bulunmamaktadır.

? ÇIKMIŞ SORU ''Onun eseri tarih, coğrafya, din bilgisi, halk ve tekke edebiyatları, değişik ülkeler halkının ahlâk ve âdetleri vs yaşayışları bakımından zengin bir tarih ve sosyoloji kaynağıdır " sözleriyle kendisinden bahsedilen kişi kim olabilir?

A) Naima             B)Kâtip Çelebi         C) Koçi Bey   D) Evliya Çelebi   E) Ali şir Nevaî     (1967 ÜSS)

CEVAP D Parçada Evliya Çelebi'den bahsedilmiştir. Gezi yazısı örneği olan Seyahatname adlı

eseriyle tanınır.

? ÇIKMIŞ SORU Divan edebiyatında şâirlerin hayatları ve eserleri hakkında toplu bilgi veren eserlere

ne isim verilirdi?

A) Salname    B) Vak'a-nüvis tarihi    C) Hatırat     D) Hamse    E) Hiçbiri      (1973 ÜSS)

CEVAP E Divan edebiyatında şairlerin hayatları ve eserleri tezkire türüyle anlatılır. Bu türe seçeneklerde yer verilmediğinden cevap hiçbiri olarak ifade edilebilir.

? ÇIKMIŞ SORU 17. yüzyılda bibliyografya alanında "Keşfü'Zünun" adil eseri yazan bilgin ve yazar aşağıdakilerden hangisidir?

A) Katip Çelebi   B) Nergisî             C)Veysî        D) Evliya Çelebi          E) Naima      (1971 ÜSS)

CEVAP A Bibliyografya veya bibliyografi, bir konu hakkındaki yayınların tamamıdır. Keşfü'z-Zünun

adlı eser bu türdedir. Yazarı Katip Çelebi'dir.

? ÇIKMIŞ SORU I-Heşt Behişt II-Sefaretname-i Fransa III-Mecalisü'n-Nefais IV-Tezkiretü'ş-Şuara V-Makalat

Yukarıda verilenlerden hangileri aynı yazınsal türe ait yapıtlardır?                           (2011 LYS)

A) 1., 11., III.            B) 1., 111., IV.               C) 11., 111., V.   D) 11., IV., V.    E) 111., IV., V.

  CEVAP B Tezkire, şairlerin ve sanatçıların biyografilerinin anlatıldığı eserlere verilen addır.  "Heşt Behişt (Sehi Bey), Mecalisü'n — Nefais (Ali Şir Nevai) ve Tezkiretü'ş- Şuara  (Latifi) adlı eserler "tezkire" türündedir.