KLASİK MANTIK:
Kavram: Bir şeyin zihnimizdeki tasarımdır.
Örnek: Masa kavramı, ağaç kavramı, hayvan kavramı
Terim: Tek başına bir anlamı olan dildeki en küçük birimdir.
Örneğin: İstanbul, ağaç, balık, kuş birer terimdir.
Ancak, ve, gibi, ise bunlar terim değildir.
İÇLEM VE KAPLAM:
İçlem: Bir kavramın içlemi, o kavramı oluşturan elemanların ortak özelliklerinden oluşur.
Kaplamı ise kavramın ifade ettiği tek tek varlıklardan oluşur.
VARLIK
KAPLAM İÇLEM
Örnek: Canlı-bitki –dikenli bitki-kaktüs
Not:
Varlık kavramının kaplamına daha çok madde yazılabildiği halde, içlemine daha az madde yazılabiliyor.
Ayrıca, Kaplam ve İçlem ters orantılıdır.
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
“Bir terimin içlemi, o terimin adlandırdığı nesnelerin ortak özelliklerinin tümüdür”
Aşağıdaki terimlerden hangisinin içlemi en çoktur?
A) Bitki
B) Hayvan
C) Koyun
D) Varlık (1983/ÖYS)
E) Canlı
Çözüm: C
NELİK-GERÇEKLİK-KİMLİK
Bir kavramın; zihinde tasarımını olmasına Nelik, dış dünyada karşılığının olmasına Gerçeklik,
Dünya’da ‘şu’, ’bu’ diye gösterebileceğimiz bir örneğinin olması ise Kimliktir.
Örnek: Koyun kavramının hem neliği hem gerçekliği hem de kimliği vardır.
Örnek: Deniz kızı, Kaf dağı gibi kavramların gerçekliği yoktur ancak neliği vardır.
KAVRAM ÇEŞİTLERİ:
Anlamlarına göre kavramlar:
a)Tümel kavram: Konusu içine giren bütün varlıkları ifade eder veya bir sınıfın bütün bireylerini ifade eden kavramdır.
Örnek: Bütün insanlar, bütün şehirler gibi
b)Tikel kavram: Konusu içine giren elemanlarının bazısını, bir kısmını ifade eder.
Örnek: Bazı doktorlar, bir kısım insanlar, kimi yazarlar gibi
c)Somut kavram: Bir nesneyi veya objeyi ifade eden kavramdır.
Örnek: Masa, kalem, bardak gibi
d)Soyut kavram: Bir oluş tarzını ifade eden kavrama soyut kavram denir.
Örnek: Özgürlük, mavilik, insanlı gibi
e)Kollektif kavram: Bireylerin bütününü ifade eden kavramdır.
Örnek: Okul, ordu ve sendika gibi
f)Distribütif kavram: Grubu ifade etmekle birlikte tek tek bireyleri de ifade eden kavrama denir.
Örnek: Öğrenci, işçi gibi
g) Olumlu kavram: Bir kavramın taşıdığı anlam ifade ettiği nesnede bulunuyorsa, bu kavrama olumlu kavram denir.
Örnek: Su soğuktur, taş serttir gibi
h) Olumsuz kavram: Bir kavram taşıdığı anlam ifade ettiği nesnede bulunmuyorsa bu kavrama olumsuz kavram denir.
Örnek: Su soğuk değildir, taş sert değildir gibi
KAVRAMLAR ARASI İLİŞKİLER:
1-EŞİTLİK: İki kavramdan her biri birbirinin bütün elemanlarını kapsıyorsa bu iki kavram arasında eşitlik ilişkisi var demektir.
Örnek:
Her insan düşünür.
Her düşünen insandır.
!!!!!!!!! BURAYA BİR ŞEKİL ÇİZİLECEK: DAİRE ŞEKLİNDE !!!!!!!!!!!!
İnsan ve düşünen kavramları bu dairenin içine yazılacak
2-AYRILIK: İki kavramdan hiç biri diğerinin hiçbir elemanını içine almıyorsa bu iki kavram arasında ayrıklık ilişkisi var demektir.
Örnek :
Hiçbir ağaç insan değildir.
Hiçbir insan ağaç değildir.
!!!!!!!!!!!BURAYA İKİ AYRI DAİRE GELECEK.BİR DAİRENİN İÇİNE İNSAN, DİĞERİNE AĞAÇ YAZILACAK.ŞEKİLDEKİ GİBİ.!!!!!!!!!!!!!!
3-TAM GİRİŞİMLİK İLİŞKİSİ: İki kavramdan biri diğerinin bütün elemanlarını kapsıyorsa bu iki kavram arasında tam girişimlik ilişkisi var demektir.
Örnek:
Bütün anneler kadındır.
Bazı kadınlar annedir.
!!!!!!!!! İÇ İÇE İKİ DAİRE GELECEK.DAİRELERİN BİRİNE KADIN DİĞERİNE ANNE YAZILACAK !!!!!!!!!!!!!!!!!!!
Örnek:
Bütün serçeler kuştur.
Bazı kuşlar serçedir.
!!!!!!!!!!ŞEKİL GELECEK İÇ İÇE İKİ DAİRE !!!!!!!!!!!!!!!!!!
4-EKSİK GİRİŞİMLİK İLİŞKİSİ: İki kavramdan her biri birbirinin bazı elemanlarını kapsıyorsa bu iki kavram arasında eksik girişimlik ilişkisi var demektir.
Örnek:
Bazı kadınlar mimardır.
Bazı mimarlar kadındır.
!!!!!!!kesişmiş iki daire çizilecek
Örnek: Bazı sanatçılar kadındır.
Bazı kadınlar sanatçıdır.
!!!!!!!!!!!!!!KESİŞMİŞ İKİ DAİRE ÇİZİLECEK !!!!!!!!!
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Ali - İnsan - Ölümsüz
Yukarıdaki diyagramda terimler, kaplamları açısından ilişkilerine göre dairelerle gösterilmiştir.
Aşağıdaki önerme çiftlerinden hangisi bu diyagramı bütünü ile dile getirmektedir?
A) Bazı insanlar ölümsü değildir, Ali insandır.
B) Ali insandır, Ali ölümsüz değildir.
C) Hiçbir insan ölümsüz değildir. Ali insandır.
D) Hiçbir ölümsüz insan değildir. Ali ölümsüzdür.
E) Bazı insanlar ölümlüdür. Ali insandır.
(1977/ÖYS)
Çözüm: C
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
“Aynı türden nesnelerin ortak özelliklerini dile getiren terimlere genel terim adı verilir.”
Buna göre aşağıdakilerden hangisi genel terimdir?
A) Satürn
B) Dünya
C) Kutup yıldızı
D) Gezegen
E) Samanyolu (1991/ÖYS)
Çözüm: D
TANIM VE KOŞULLARI:
Tanım: Bir şeyin içeriğinin ne olduğunu açıklamaktır ve izah etmektir.
Kısaca “Nedir? “ sorusuna verilen cevaptır.
Tanımın koşulları:
1-Tanım tam olmalıdır,
2-Bir şeyi kendisinden daha açık olmayan bir şeyle tanımlamamalıdır.
3-Tanımda kısırdöngü olmamalıdır
4-Tanım ne çok kısa ne de çok uzun olmalıdır.
5-Tanım açık olmalıdır
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Üçgen, üç doğru kenarı olan, kapalı ve düzlem bir şekildir. Bu yargı aşağıdakilerden hangisine örnektir?
A) Kaplam
B) Tanım
C) Analoji
D) Öncül
E) Sınıflama (1995/ÖYS)
Çözüm: B
ÖNERME VE ÖNERME ÇEŞİTLERİ:
Tanım: Doğru ya da yanlış herhangi bir yargı bildiren cümlelere önerme denir. Önermeler en az iki terimden ve bir bağdan oluşur. Yani her önerme özne, yüklem ve bağdan oluşur.
Örnek:
Dünya bir gezegendir.
Bütün insanlar ölümlüdür
Yağmur yağarsa sokaklar ıslanır.
Ece ders çalışırsa üniversiteyi kazanır.
Ali çalışkan ve zekidir.
ÖNERME OLMAYAN YARGILAR:
Örnek: Dışarı çık ve kapıyı arkadan kapat! Önerme değildir. Çünkü bir yargı içermiyor.
Örnek: Kalemi verir misiniz? Önerme değildir. Çünkü bir yargı içermez.
Örnek: Umarım her şey gönünce olur. Önerme değildir. Çünkü yargı içermiyor.
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
“Ay, Güneş gibi bir ışık kaynağıdır.” Bir önermedir. “2+2=4” de bir önermedir. Ama, “Ah ne güzel çiçek” bir önerme değildir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi, bir terim kümesinin önerme sayılması için gerekli bir koşul değildir?
A) Bir yargıda bulunması
B) Bir doğruluk değeri taşıması
C) Bir istek veya duygu belirtmesi
D) İki veya daha fazla terimden oluşması
E) Terimleri bir bağla bağlaması (1984/ÖYS)
Çözüm: C
ÖNERME ÇEŞİTLERİ:
1-YAPILARINA GÖRE ÖNERMELER:
Örnek:
Ali ölümlüdür.
Bütün ağaçlar bitkidir.
Bazı insanlar gözlüklüdür.
Örnek:
Ali hem çalışkan hem de zekidir.
Ayşe zeki, çalışkan ve duyarlıdır.
Güneş doğarsa gündüz olur.
2-NİTELİKLERİNE GÖRE ÖNERMELER:
Örnek:
Serçe bir kuştur.
Akasya bir ağaçtır.
Filozoflar sorgulayıcı kişilerdir.
Örnek:
Hiçbir bekar evli değildir
Hiçbir hayvan bitki değildir.
3-NİCELİKLERİNE GÖRE ÖNERMELER:
Örnek:
Bütün kuşlar kanatlıdır.
Bütün anneler değerlidir.
Tüm metaller ısıtılınca genleşir.
Örnek:
Bazı insanlar esmerdir.
Bazı hayvanlar koyundur.
Bazı insanlar pandemiden çok etkilendi.
Örnek:
Ahmet çalışkandır.
Serçe bir kuştur.
Bakır ısıtılınca genleşir.
4-KOŞULLU ÖNERMELER: Koşul anlamı taşıyan önermelerdir. Mantık dilinde koşul, ise ile ifade edilir.
Örnek:
Su yeterince ısıtılırsa kaynar.
Güneş doğarsa gündüz olur.
Hijyen kurallarına uyulursa vaka sayıları azalır.
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Aşağıdakilerden hangisi olumlu ve tikel bir önermedir?
A) Her insan ölümden korkar
B) Bazı insanlar şanslıdır.
C) Yağmur yağarsa ekinler sulanır.
D) Konuşmak bir sanat değildir.
E) Hiçbir köyde belediye yoktur. (1984/ÖYS)
Çözüm: B
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Bileşik önermeler, içerisinde birden fazla yargıyı barındıran önermelerdir. Bu önermeler bileşikliği açıkça belli olanlar ve bileşiği gizli olanlar diye ikiye ayrılır.
Aşağıdaki bileşik önermelerden hangisi, bileşikliği açıkça belli olan bir önermedir?
A) Bu gömlek ötekinden daha pahalı.
B) Ne Ali ne de Ahmet okula geldi.
C) Bu müze geçen haftaya kadar kapalıydı.
D) Sadece, o futbol takımının maskotu vardır.
E) Bir kişi dışında tüm sınıf geziye katıldı. (2006/ÖSS)
Çözüm: B
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
“Dünya, Güneş sisteminde bir gezegendir.” Önermesi nitelik ve nicelik yönünden nasıl bir önermedir?
A) Tümel olumlu
B) Tikel olumsuz
C) Tikel olumlu
D) Tekil olumlu
E) Tümel olumsuz (1988/ÖYS)
Çözüm: D
?ÖRNEK SORU(ÖSYS):
Aşağıdaki önermelerden hangisinin doğru olup olmadığı gözlem veya deneye başvurmadan belirlenebilir?
A) Bazı hayvanlar kanatlı değildir.
B) Deniz bazen mavidir.
C) Hiçbir bekâr evli değildir.
D) Bazı insanlar mutludur.
E) Ali bir sporcudur. (1987/ÖYS)
Çözüm: C
