2 Paragrafın Yapı Yönü
1. Paragrafın Bölümleri Paragrafı oluşturan cümleler birbirleriyle hem yapı hem de anlam bakımından bir ilişki içerisindedir. Bu cümleler bir yargıyı birbirlerine bağlı olarak anlatır. Paragraf giriş, gelişme ve sonuç olmak üzere üç bölümden oluşur:
1.1. Giriş Bölümü Genelde tek cümleden oluşan giriş bölümünde parçada anlatılacak konu verilir. Diğer cümleler giriş cümlesine biçimce ve anlamca bağlıdır. Giriş bölümü cümlesinde “bu yüzden, bundan dolayı, kaldı ki, yine de, ama, fakat, oysa, çünkü, bunun için, ise, de …” gibi bağlayıcı ifadeler yer almaz.
Örnek Soru:
—-. Huxley’in kendine özgü, söyleşiyi çağrıştıran havasında, rastgele yazılmış hissi uyandıran; Kafka’nın ise objektif, özlü, betimleyici unsurların yoğun olduğu denemeler yazdığı konuşulur edebiyat dünyasında. İki denemecinin sadece üslubunun değil, dünyaya bakış açısının da farklı olduğu görülebilir. Huxley’in, denemelerini, “kendi benliğini anlamak amacıyla” kaleme aldığı, Kafka’nınsa “farklı alanlarda gerçekleştirdiği gözlem ve tecrübeleri insanların faydalanabileceği bir ustalıkla” yazdığı, denemelerinden açık bir şekilde anlaşılmaktadır.
Bu parçanın başına düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilemez?
A) Denemenin dokusu yazardan yazara değişir.
B) Her denemecinin anlatım biçimi kendine özgüdür.
C) Denemenin konuşma tadı taşıması dilin kullanımıyla ilgilidir.
D) Her denemecinin bir çıraklık bir de ustalık dönemi vardır.
E) Deneme, kişiselliğe dayalı, rahat okunan bir yazı türüdür.
CEVAP D Giriş bölümü cümlesinde “bu yüzden, bundan dolayı, kaldı ki, yine de, ama, fakat, oysa, çünkü, bunun için, ise, de …” gibi bağlayıcı ifadeler yer almaz. ‘’Her denemecinin bir çıraklık bir de ustalık dönemi vardır.’’ cümlesi bu kurala uymamaktadır. Dolayısıyla bu parçanın başına getirilemez.
Örnek Soru:
-— Bir kelime yalnız başınayken ses ve mana açısından etkileyici olmayabilir. Ancak aynı kelime cümle içinde diğer kelimelerle bir arada kullanıldığı zaman etkileyici nitelikler kazanır. Özetle şunu anlatmak istiyorum: Bir eserin anlatımın sağlamlığı, kelimelerin seçimine ve bu kelimelerin doğru yerde ve doğru sıra ile kullanılmasına bağlıdır.
Bu parçanın başına, düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilebilir?
A) Bir yazıya başlarken akla ilk gelen sözcük en uygun sözcüktür.
B) Dillerin söz dağarcığı birbirinden farklıdır.
C) Sözcüklerin gücünü kullanımları belirler.
D) Düşünceleri, gelişigüzel söylemekten kaçınmak gerekir.
E) Süslü ve özentili anlatım iyi düşünememekten kaynaklanır.
CEVAP C Parçada bir sözcüğü tek basınayken etkileyici özellikler taşımayabileceğinden ve sözcüklerin öteki sözcüklerle yan yana geldiği zaman etkileyici nitelikler kazandığından bahsedilmiştir. Bu görüşlere kapı aralayacak ilk cümle C seçeneğinde verilmiştir.
1.2. Gelişme Bölümü Giriş cümlesinden sonra gelen ve onu açıklayan, girişte belirtilen konunun ayrıntılarıyla ele alındığı bölümdür. Düşüncelerin açıklanması, anlaşılır hale gelmesi, yerine göre ispatlanması için betimleme, öyküleme, örneklendirme, tanık gösterme, karşılaştırma, açıklama gibi anlatım teknikleri ve düşünceyi geliştirme yollarından yararlanılır.
Örnek Soru:
Anlatımı güzel gösteren veya çirkinleştiren unsurlar çok yönlüdür. Dil alanında çalışma yapanlar farklı başlıklar altında ele alırlar bu unsurları . ----. Bu gayet normaldir. Doğrudur da. Çünkü duygu, fikir, olay ve olguları kelimelere dökmek demektir anlatım. Anlatımın gücü, kelimelerin kullanımında, onların yoldaşı olan kelimelerle oluşturduğu bütünlüktür.
Bu parçada boş bırakılan yere düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilebilir?
A) Bununla birlikte, yazınsal söylemle bilgilendirme amaçlı söylemin farklı olduğunu bilirler
B) Dilin sunduğu olanaklardan yararlanarak değişik cümle türlerine başvururlar
C) Ne var ki bunlardan her birinin eninde sonunda gelip sözcüklerin seçimine ve kullanımına dayandığını vurgularlar
D) Sözgelimi, görüntüler yaratacak, daha doğrusu düşünsel resimler oluşturacak sözcükler seçerler
E) Sözcüklerin, kişilerin deneyim ve yaşantısına göre değişen anlamlarına çağrışımsal anlam derler
CEVAP C “Çünkü duygu, fikir, olay ve olguları kelimelere dökmek demektir anlatım.” ifadesinde anlatım gücünün sözcük seçimine bağlı olduğu vurgulanmıştır. Bu yargıya geçişi sağlayan cümle ‘’C’’ seçeneğinde verilmiştir.
1.3. Sonuç Bölümü Gelişme bölümünde anlatılan olay, düşünce ya da duyguların bir sonuca bağlandığı bölümdür. Bazen ana düşünce sonuç bölümünde verilebilir. Sonuç bölümünde “sonuç olarak, özetle, bundan dolayı, kısaca…” gibi bağlayıcı ifadeler bulunabilir.
Örnek Soru
Bir dostumla, senelerdir edebiyatın birçok alanında eserler vermiş bir ustadan söz ediyorduk. Hikayelerini beğenip kendimden bir şeyler bulduğum fakat şiirlerinden aynı lezzeti pek de alamadığım biriydi o. Dostum bu konuda fikirdaşım olmasa gerek bir şiirini örnek verdi ustanın, dahası benim de sevdiğim bir şiirdi bu. “Kim o kadar suyun başında beklese günün birinde bir balık tutar.” dedim. Birikmiş emek günün birinde iyi bir ürünle geri döner size ama —-.
Bu parçanın sonuna düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
A) çalışarak her işte başarılı olunacağı unutulmamalıdır
B) önemli olan sürekliliği sağlamaktır
C) bir değil, birçok türde yazmayı denerseniz
D) eleştirmenlerin beğenisine seslenecek yapıtlar ortaya koyabilirseniz
E) aradan geçen zaman içinde yaratıcılığınızı yitirmiş olursunuz
CEVAP B ‘’Kim o kadar suyun başında beklese günün birinde bir balık tutar.” ifadesi uzun süredir emek verilen bir durum için kullanılmıştır. Ayrıca bir şeyden vazgeçmeden amaca ulaşıncaya kadar bekleme anlamı da katar. Bu anlamı destekleyecek ifadece C seçeneğinde verilmiştir.
2. Paragraf Oluşturma Sınavlarda önceden yazılmış bir paragrafın bölümlere ayrılmasıyla elde edilen cümleler karışık şekilde verilir ve bu cümlelerden anlamlı bir paragraf oluşturmamız istenir. Karışık şekilde verilen bu cümleleri dizerek anlamlı bir bütün oluştururken şu hususlara dikkat edilmelidir: 1 Cümlelerin hepsi okunarak bu cümlelerin ne anlattığı belirlenmeye çalışılmalıdır. 2 Olay yazılarında olayın gerçekleşme sırası, fikir yazılarında ise düşüncenin mantık sırası belirlenmelidir. 3 Kısa sürede sonuç verebilen bir diğer yöntem ise seçeneklerden gitmektir.
Örnek Soru
(1) Daha iyisi yapılan bu şey nedir? (2) Divan şiirinde benzeri bir olayla karşılaşmayız. (3) Türk edebiyatında eski-yeni kavgası Tanzimat’tan sonra başlamıştır. (4) Divan şairleri olsa olsa “Ben daha İyisini yaptım. Hayır, ben daha iyisini yaptım” diye çekişmişlerdir. (5) Gerçi Divan şairleri arasında sen-ben kavgası eksik değildir; ama buna bir akımla başka bir akımın, bir okulla başka bir okulun, eski ile yeninin çatışması gözüyle bakamayız.
Esasen anlamlı bir paragraf oluşturdukları halde, aralarındaki fikri bağlantı dağıtılarak karışık olarak verilen beşer tümce yer almaktadır. Bu tümcelerin dilsel ve fikirsel bütünlük açısından anlamlı bir parça meydana getirecek şekilde başlarındaki rakamlara göre en doğru sıralanışını bulunuz.
A) 3-1-2-4-5 B) 3-2-5-4-1 C)2-5-1-4-3 D) 4-1-3-2-5 E) 5-4-2-1-3
CEVAP B Bu tip sorularda yapılması gereken ilk şey paragrafın ilk cümlesini bulmaktır. Bir paragrafın ilk cümlesi olmaya en uygun cümle 3 numaralı cümle olduğundan C,D ve E seçeneklerini eleriz. Bu aşamada şu yol izlenmelidir: Doğru cevabın A seçeneği olduğunu farz edelim ve sıralayalım. (3) Türk edebiyatında eski-yeni kavgası Tanzimat’tan sonra başlamıştır. (1) Daha iyisi yapılan bu şey nedir? (2) Divan şiirinde benzeri bir olayla karşılaşmayız. (4) Divan şairleri olsa olsa “Ben daha iyisini yaptım. Hayır, ben daha iyisini yaptım” diye çekişmişlerdir. (5) Gerçi Divan şairleri arasında sen-ben kavgası eksik değildir; ama buna bir akımla başka bir akımın, bir okulla başka bir okulun, eski ile yeninin çatışması gözüyle bakamayız.
Bu sıralamayı dikkatle okuduğumuzda anlam bütünlüğünün olmadığını fark ettik değil mi?
Bir paragrafın ilk cümlesi olmaya en uygun cümle 3 numaralı cümle olduğundan C, D ve E seçeneklerini kolayca elemiştik. A seçeneğinin de ilk cümle olmaya uygun olmadığını tespit etmemiz sonucunda doğru cevaba ulaşmış olduk.
3. Paragraf Tamamlama Bazı paragraf sorularında, parçanın bazı bölümlerinde boşluklar bırakılır ve bu boşluklara getirilebilecek uygun cümleler sorulur. Bu tür durumlarda parçanın anlam ve yapı özellikleri dikkate alınmalı, parça anlamca en uygun cümleyle tamamlanmalıdır.
Örnek Soru
Türkülerimiz, şiirler his dünyamızın sesi olarak yazılmış olsalar da bizim yüreğimizden çıktıkları anda toplumun ortak paydası olmuştur artık. Sadece toplumun ortak paydası olmakla kalmaz. Yerelden ulusala, ulusaldan evrensele bir değişme ve gelişme rotası izleyerek bütün insanlığın ortak düsturu hâline gelir. Örneğin Yunus Emre'nin şiirlerinde yer verdiği hisler sadece Türk insanına ait olabilir mi? Goethe, sadece Almanları ve onların hislerini anlatmıştır, dememiz doğru olur mu? Mutlulukları, acıları ortağımız olmuştur, halkı da halkımız. Kısaca —-.
Bu parçanın sonuna düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?
A) şiir, şairin şiiri düşünmeye başladığı andan okuyucusuyla buluştuğu ana değin süren, uzun ve sancılı bir dönemin ürünüdür
B) sanatçı, ortaya koyduğu ürünlerin hangi özellikleri taşıyacağını önceden saptamalıdır
C) sanatçı, yapıtını yaratırken bilinçli olarak ona ulusal niteliklerin dışına taşan yeni boyutlar kazandırır
D) her birimiz, yaşadığımız bölgenin rengini, dokusunu, çizgisini yansıtan türkülerden ve şiirlerden hoşlanırız
E) türküler, şiirler özünde kendi coğrafyalarının izlerini taşısalar da sanatsal dilin içerdiği insansal özle bütün insanlığın ortak yaratısıdır.
CEVAP E Parçanın ilk cümlesi türkülerden bahsetmektedir.Son cümlesi de öyle olmalıdır. Bu nedenle A, B ve C seçeneklerini eleriz. Goethe, sadece Almanları ve onların hislerini anlatmıştır, dememiz doğru olur mu? Mutlulukları, acıları ortağımız olmuştur, halkı da halkımız..’’ifadesine anlmaca en yakın cümle E seçeneğinde verilmiştir.
4. Paragrafı İkiye Bölme Her bir paragrafta konunun farklı bir yönünü işlenir. Anlatılan bir konudan farklı bir konuya geçiş yapılırken yeni bir paragrafa da geçilmesi gerekir. Bu tip sorularda her bir cümlede anlatılanı bir çok iyi kavrayıp diğer cümlelerle karşılaştırılmalıdır.
Örnek Soru
(I) Editör, bir yayınevinin bir nevi hayati organıdır. (II) Yayımlanacak bir kitabı veya eseri dizayn etmek, yayıma hazırlamak ve yayımlamak gibi birçok işi ve görevi vardır. (III) Yazarın ve eserinin seçilmesinden tutun da nasıl yayımlanacağına kadar kitabı kitap yapan her aşamayı kapsayan zorlu bir süreçtir bu. (IV) Şimdilerde editörlük, yayıncılığın kurumsallaşamamış işlerinden biri. (V) Yazarların büyük çoğunluğu, editörün yaptığı işi değersiz görüp onun sadece bir düzeltmen olduğu yanılgısına düşüyor. (VI) Bu nedenle de editörlüğe bakış açısı böyle olan birçok yazarın yayımlanan kitaplarında dilsel yanlışlardan geçilmiyor.
Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci paragraf hangi cümleyle başlar?
A) II. B) III. C) IV. D) V. E) VI.
CEVAP C I, II ve III. cümlelerde editörün görevlerinden IV. cümleden itibaren yanlış bakış açıları dile getiriliyor. Bu parça iki paragrafa ayrılmak istense ikinci paragraf IV. cümleyle başlar.
5. Paragrafın Akışını Bozan Cümle Paragrafı oluşturan cümlelerin hepsi aynı düşünceyi anlatır. Başka bir deyişle her paragrafta ayrı bir konu işlenir. Sorularda bizden konunun farklı bir yönünü bulmamız ya da farklı konudan bahseden cümleyi bulmamız istenir.
Örnek Soru
(I) O, hayatı tanığı olarak öğrenmiş bir yazar. (II) Tecrübelerini ve gözlediklerini okuyucularıyla paylaşmış. (III) Öz tecrübesiyle üç yabancı dili öğrenmekle kalmayıp çok iyi derecede konuşabilecek düzeye gelmiş. (IV) Öğretmenlik yapmış, siyasete girmiş, Türkiye’de ve yurt dışında birçok yere gitme şansına erişmiş. (V) Bazı hikayeleri ne yazık ki hayata gözlerini yumduktan sonra sonra yayımlanabilmiş. (VI) Gezdiği, gördüğü yerlerin şahsi renklerini ustalıkla eserlerine yansıtmış.
Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır?
A) II B) III C) IV D) V E) VI
CEVAP D Parçada V. cümleye kadar yazarın kişisel özelliklerinden bahsedilirken V. cümleden sonra eserlerinden söz edilmiştir.
6. Cümlelerin Yerini Değiştirme Paragraf giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşur. Bu tür sorularda bir parçayı oluşturan iki cümle yer değiştirilerek verilir. Bu değişikliğin düzeltilmesi istenir. Olay anlatan parçalarda, zaman sıralaması vardır. Düşünce paragraflarında ise mantık sırası vardır.
Örnek Soru
(I) Oyun, yirmi dört saat içinde üstelik birkaç saatte geçen olaylar temel alınarak yazılmış. (II) Oyun, üç birlik kuralına uygun olsa da izleyicinin ilgisini çekme konusunda zayıf kalıyor. (III) Oyunun ilk bölümünün ikinci bölüme göre çok kısa, bu durum izleyenleri rahatsız ediyor. (IV) Kişiler kendi toplumsal, psikolojik, ekonomik ve kültürel özelliklerine göre verilmiş. (V) Sanatçı, tüm bu eksiklerine karşın, bir oyun yazan olarak gelecek vaat ediyor.
Bu parçanın anlam akışındaki bozukluğu gidermek için, aşağıdaki değişikliklerden hangisi yapılmalıdır?
A) I. cümleyle II. yer değiştirmeli
B) II. cümleyle III. yer değiştirmeli
C) III. cümleyle IV. yer değiştirmeli
D) IV. cümle I. den sonra gelmeli
E) V. cümle II. den sonra gelmeli
CEVAP D Bu tür sorularda en etkili yöntem seçenekleri uygulayarak anlam akışının uygun uygun olmadığını kontrol etmektir. Parçanın anlam akışındaki bozukluğu gidermek için en uygun hareket D seçeneğinde verilen değişikliği yaparak parçayı şu şekilde düzenlemektir: (I) Oyun, yirmi dört saat içinde üstelik birkaç saatte geçen olaylar temel alınarak yazılmış. (IV) Kişiler kendi toplumsal, psikolojik, ekonomik ve kültürel özelliklerine göre verilmiş. (II) Oyun, üç birlik kuralına uygun olsa da izleyicinin ilgisini çekme konusunda zayıf kalıyor. (III) Oyunun ilk bölümünün ikinci bölüme göre çok kısa, bu durum izleyenleri rahatsız ediyor. (V) Sanatçı, tüm bu eksiklerine karşın, bir oyun yazan olarak gelecek vaat ediyor.
