3  Paragrafın Anlatım Yönü 1

. Anlatım Türleri (Anlatım Biçimleri) Yazarın duygu veya düşüncelerini ya da bir olayı anlatırken kullandığı yöntemlerdir. 

1.1. Betimleme (Betimleyici Anlatım, Tasvir) Varlıkları sözle veya yazıyla anlatma, göz önünde canlandırmaya, tasvir betimleyici anlatım (tasvir etme) denir. Betimlemede gözlem esastır. Gözlemler kendi bakış açısına, kendi görüş ve değerlendiriş biçimine göre anlatılır.

Örnek Soru: 

Buz kesmeye meyilli bir İstanbul sabahı… Gökyüzünde bulutların dansı var; yağmurun eli kulağında… Biz yola koyuluyoruz. Çok değil, yarım saatlik yolculuğumuzu, Kadıköy’ün aşina sokaklarından geçip bu sevimsiz yolculuktan kurtulma telaşındayız. Sokaklar, işe yetişmenin telaşını nefesinde soluyanlarla dolu. İnsanlar, sağına soluna bakmaya bile fırsat bulamadan koşar adımlarla geçiyor. 

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisine başvurulmuştur? 

A) Öyküleme – betimleme             

B) Açıklama – betimleme      

C) Karşılaştırma – öyküleme 

D) Tanımlama – açıklama                     

E) Karşılaştırma – tanımlama   

CEVAP A Parçanın anlatımında öyküleme – betimlemeye başvurulmuştur. 

1.2. Öyküleme (Öyküleyici Anlatım, Hikâye Etme)       Tasarlanmış veya yaşanmış bir olayın başkalarına sözle ya da yazıyla anlatıldığı anlatım biçimine öyküleme (hikâye etme) denir. Öykülemede olaylar, kişi veya kişilerin başından belli bir yerde ve belli bir zamanda geçer. Betimlemede ise zaman akış içinde değildir ve kişi veya kişilerin başından geçen herhangi bir olay söz konusu değildir.

Örnek Soru 

Evimizin değişmez kuralına göre yemek sofrasında herkes hazır bulunmalı. Köşesi kırık ve tahtadan, yuvarlak bir yer sofrasına, bağdaş kurarak dikkatlice yaklaşırdık. Tertemiz örtüyü dizlerimizin üzerine çekerdik. Babam tabii her zamanki gibi bağdaş kurarak baş köşede otururdu. Beni sol tarafına, küçük kardeşimi de hemen yanı başına alırdı. Karşısında da pek tabii ki annem otururdu. Babamdan önce davranıp yemeğe uzanmak deyim yerindeyse yasaktı. Ola ki böyle bir yasak çiğnenecek olursa kaşığının tersiyle, elimizin üstüne vuruverirdi. 

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisinden yararlanılmıştır? 

A) Betimleme – öyküleme        

B) Öyküleme – örneklendirme              

C) Betimleme – açıklama 

D) Açıklama – öyküleme          

E) Açıklama – örneklendirme                          

CEVAP A  Parçanın anlatımında öyküleme ve betimlemeden yararlanılmıştır.

1.3. Açıklama (Açıklayıcı Anlatım) Bilgi vermek amacı ile oluşturulan yazılarda kullanılan anlatım tekniğidir. Bu tür yazılarda amaç okuyucuyu bilgilendirmek, ona bir şeyler öğretmek olduğu için sade ve anlaşılır bir dil kullanılır. Açıklayıcı anlatımda yazar, duygularına yer vermez, nesnel bir anlatım hakimdir.

Örnek Soru 

Yazınsal açıdan saf bir özgünlük kesinlikle söz konusu değildir. Her yazınsal ürünün kendinden önce yazılmış eserlerle içerik bakımından esintisi olacaktır. Carlos Fuentes’e kulak verecek olursak: "Bu dünyada babasız bir kitap, öksüz bir cilt olması mümkün mü? Diğer kitapların soydaşı olmayan bir kitap? Geleneklerin dışında yaratılan bir eser var mıdır? Diğer yandan gelenek, yenilenme sürecinden geçmeden var olmaya devam edebilir mi? Yıllar boyu varlığını korumuş hikayeler yeni ürünlerle yeniden filizlendirilmeden kalıcılığı yakalayabilir mi?" 

Bu parçanın anlatımıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? 

A) Açıklamadan yararlanılmıştır.                      

B) Kişileştirmeye başvurulmuştur. 

C) Tanımlamaya yer verilmiştir.                       

D) Sorularla anlatıma doğallık kazandırılmıştır.

E) Alıntı cümleye yer verilmiştir.                                 

CEVAP C “Bu dünyada babasız bir kitap, öksüz bir cilt olması mümkün mü? Diğer kitapların soydaşı olmayan bir kitap?” ifadesi kişileştirme ve alıntılama örneğidir. Parça genelinde açıklama yapılmıştır ve sorularla anlatıma doğallık kazandırılmıştır. Ancak tanımlamaya başvurulduğu söylenemez.

1.4. Tartışma (Tartışmacı Anlatım) Yazarın kendi doğrularına okuyucuyu inandırmak, onu kendi gibi düşündürmek için kullandığı anlatım tekniğine tartışma denir. Amaç kendi düşüncesini savunmak, varsa yanlış düşünceyi çürütmektir. 

Örnek Soru: 

Eylül geldiği zaman Kaçkar Dağları’nın etrafında "kestane karası fırtınası" çıkar. Kestaneler kendini yerde bulmaya başlar. Yöre insanın gözünde bu güzel kestanelerin meyvesi ve kerestesi çok kıymetlidir. Neden diye sorduğunuzu duyar gibiyim. Evlerin dış cephesi bu ağaçtan yapılır. Rüzgârın uğuldama, yapraklarınsa dökülme vakti gelip çatmıştır artık. Kar yağacağını herkese haber verircesine "karakuş" pek yakında pencerenin pervazına yuvasını kurmaya başlar. Kurtların sesleri gelir uzaklardan. Ormanda herkes hazırlığını yapmış uzun ve bembeyaz kışa hazırdır. 

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisinde verilenlerden yararlanılmıştır? 

A) Karşılaştırma, tanımlama, öyküleme             

B) Açıklama, öyküleme, betimleme 

C) Tartışma, karşılaştırma, öyküleme                

D) Tanımlama, örnek gösterme, betimleme 

E) Açıklama, tartışma, örnek gösterme 

CEVAP B   Yöre insanın gözünde bu güzel kestanelerin meyvesi ve kerestesi çok kıymetlidir. Neden diye sorduğunuzu duyar gibiyim. Evlerin dış cephesi bu ağaçtan yapılır.’’  İfadeleri açıklamaya, “Ormanda herkes hazırlığını yapmış uzun ve bembeyaz kışa hazırdır.” ifadesi betimlemeye, parçanın geneli ise öykülemeye örnek olarak gösterilebilir. 

2. Düşünceyi Geliştirme Yolları Parçada anlatılanları daha anlaşılır hâle getirmek, okuyucuyu etkilemek, onun ilgisini çekmek gibi amaçlarla bu dört anlatım biçimine ek olarak bazı yardımcı yöntemler de kullanılabilir.  

2.1. Tanımlama Bir kavram veya varlığın ne olduğunun açıklanmasına tanımlama denir. Varlık ya da kavramın okuyucunun zihninde daha belirginleşmesi amaçlanır. Tanım, “Bu nedir?” sorusuna cevap verir.

Örnek Soru 

Kelimeler anlamlı ses birimleridir. Başka bir ifadeyle nesnelerin ve varlıkların yerini tutan birer göstergedir. Aslında özel isimler haricinde hiçbir kelime, tek bir nesneye ad olmaz. Çünkü bir kelime, çeşitli açılardan diğerlerinden ayrılan, birbirlerine benzerlik gösteren, aynı cinsten birçok nesnenin ortak ismidir. Yeri gelmişken söyleyeyim çiçek kelimesi yalnızca bir cins çiçeğin değil, çiçek olma vasfına sahip bütün bitkilerin ortak ismidir. Dünya üzerindeki ortak niteliklere sahip birtakım bitkilerin diğerlerinden ayrılarak başka bir küme oluşturduklarının fark edilmesiyle, "çiçek" kelimesi o kümenin ismi haline gelmiştir.          

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur? 

A) Abartma                                         

B) Tanımlama                            

C) Örnekleme                                                 

D) Karşılaştırma                       

E) Genelleme               

CEVAP A “Kelimeler anlamlı ses birimleridir. ‘’ifadesi tanımlama, “Yeri gelmişken söyleyeyim çiçek kelimesi sadece bir cins çiçeğin değil, çiçek olma vasfına sahip bütün bitkilerin ortak ismidir.” ifadesi genelleme ve örnekleme , “ Dünya üzerindeki ortak niteliklere sahip birtakım bitkilerin diğerlerinden ayrılarak başka bir küme oluşturduklarının fark edilmesiyle, "çiçek" kelimesi o kümenin ismi haline gelmiştir.” ifadesi ise karşılaştırma örneğidir.  

2.2. Karşılaştırma Birden fazla varlık ya da kavram arasındaki benzerlik veya farklılıkları ortaya koymak için kullanılan anlatım yoluna karşılaştırma denir. En, daha, başka, kadar, oysa gibi ifadeler karşılaştırma cümlelerinde sıklıkla kullanılır. 

Örnek Soru 

Psikiyatrinin belkemiğini hasta ile yapılan birebir görüşmeler oluşturur. Bu psikiyatrik görüşme, başka tıp dallarındaki teşhis ve tedaviye yönelik tüm uygulamaların esasını oluşturan bir yöntemdir. Şüphesiz başka dallarda da bu görüşmelerin, bilgi toplama açısından çok büyük bir önemi vardır. Ancak bu alanlarda teşhis koymak ancak fizik muayene, radyolojik ve laboratuvar incelemeleri gibi işlemler yapılarak konur. Bu konuda hastanın katkısı ya da gayreti sınırlıdır. Oysa psikiyatrik teşhis, büyük ölçüde doktorun hasta ile görüşmesine ve doktorun hastanın söylediği ve söylemediği her düşünceyi zihninde yorumlamasına dayanır. 

Bu parçada psikiyatrik görüşmelerin önemi, aşağıdaki anlatım yöntemlerinden hangisi ön plana çıkarılarak vurgulanmıştır? 

A) Örnekleme B) Nesnellik C) Tartışma D) Karşılaştırma E) Tanık gösterme 

CEVAP D En, daha, başka, kadar, oysa gibi ifadeler karşılaştırma cümlelerinde sıklıkla kullanılır.  Bu bilgi ışığında “Ancak bu alanlarda teşhis koymak ancak fizik muayene, radyolojik ve laboratuvar incelemeleri gibi işlemler yapılarak konur. Bu konuda hastanın katkısı ya da gayreti sınırlıdır. Oysa psikiyatrik teşhis, büyük ölçüde doktorun hasta ile görüşmesine ve doktorun hastanın söylediği ve söylemediği her düşünceyi zihninde yorumlamasına dayanır.” ifadesinde "karşılaştırma" yapılmıştır denilebilir. 

2.3. Örneklendirme Bir düşüncenin somut hâle getirilerek daha anlaşılır kılınması için anlatılan konuyla ilgili örnekler verilmesine örnekleme denir.

Örnek Soru 

Herkesin ağzına sakız ettiği "genç futbolcu" bir türlü akıl sır erdirememişimdir. Bu yoldan yıllar önce geçmiş, çok sayıda ödül ve kupa kazanmış, futbolseverlerce adını senelerce duyduğumuz, çıktığı maçları tekrar tekrar izlediğimiz bu futbolcuların kim bilir kaç kez bu sıfatla anıldığına şahit oldum. Çok merak ediyorum bizim spikerlerimiz, hangi haklı gerekçelerle bir türlü kabullenemiyor bazı futbolcuların büyümesini, deneyimli sporcuların arasına karışmasını? Hangi futbolculara kıyasla uygun görüyorlar bu "genç" sıfatını? Peki bu "futbolu bırakma yaşına gelmiş" futbolcuları "genç" diye nitelendirecek olursak 16-17 yaşlarındaki futbolcularımızı, nasıl anacağız? "Gepegenç futbolcu" diye mi, "toy futbolcu" diye mi? 

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur? 

A) Çoğullaştırmalara yer verme            

B) Örnekten yararlanma            

C) Nitelendirmelere başvurma 

D) Tanık gösterme        

E) Deyimler kullanma 

CEVAP D        Parçanın anlatımında çoğullaştırmalardan, örneklemeden, nitelendirmelerden ve deyimlerden yararlanılmıştır. Ancak tanık göstermeye yer verilmemiştir.

2.4. Tanık Gösterme Yazarın, savunduğu düşüncenin doğruluğuna okuyucuyu inandırabilmek için tanınan ve görüşlerine itibar edilen kişilerin sözlerinden alıntı yapılmasına tanık gösterme denir. Tanık göstermede önemli olan, kişinin sözünü destekleyici olarak kullanmaktır. Bu da kişinin düşüncelerinin tırnak içinde aktarılması ile olur.

Örnek Soru 

Alışılagelmiş davranışlar, basmakalıp sözler gerçekleri ve hisleri anlamayı engelleyici bir tavır sergileyebilir. Bu duygu ve hisleri yeniden canlandırmak, yeniden yaşatmak sanatçı vasfını içinde barındırmakla mümkündür. Üstüne şairler, dünya var oldu olalı kainatı aydınlatan güneşin ışığını, bize sanki yeni filizlenmiş bir gülün parıltısı gibi hissettirebilirler. Yunus Emre’nin de dediği gibi her gün kendini yenileyen ve yeniden doğan şairler olmasaydı insanlık; öğrenilmiş, ezberlenmiş gerçeklerin kabuğu içinde sıkışıp kalacaktı. 

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi yoktur? 

A) Abartmaya başvurma                       

B) Yinelemelere yer verme                   

C) Koşul öne sürme 

D) Yansız bir söyleme dayanma                       

E) Tanık göstermeden yararlanma        

CEVAP D ‘’… bize sanki yeni filizlenmiş bir gülün parıltısı gibi hissettirebilirler.’’ ifadesi kişinin tutumunun taraflı olduğunu gösterir. Dolayısıyla parçanın anlatımında Yansız bir söyleme dayanma söz konusu değildir.

2.5. Sayısal Verilerden Yararlanma Düşüncenin kanıtlanabilmesi için istatistiksel bilgilerden, anketlerden ya da grafiklerden yararlanıl- masıdır.

Örnek Soru 

“Güzelliğin göreceli bir kavram olduğu doğru değildir. İnsanların büyük çoğunluğu  ‘güzel' paydasında birleşiyor. Moda gibi bir durum haline geldi bu da. Moda, ortaya çıktığında bir tür şahsi ve yapay güzelliktir; yeni olması nedeniyle görecedir. Ancak bu yapay güzellik aslında ortak bir gayretin ürünüdür. Bu konuda ünlü İngiliz yazar George Eliot'un söylediği gibi 'Bugün geçmişle yönetilir; geçmiş de bugünle değişime uğrar. 'Nitekim bunun böyle olduğunu, güzelliğin ortak bir çabadan kaynaklandığını, son yıllarda yapılan on araştırmadan sekizi doğruluyor.” 

Bu parçada öne sürülen düşünceyi açıklamak için şu yollardan hangisine başvurulmamıştır? 

A) Tanımlamaya yer verme         

B) Örneklendirmeye gitme      

C) Karşılaştırmaya başvurma 

D) Tanık gösterme                    

E) Sayısal verilerden yararlanma          

 CEVAP B “Moda, ortaya çıktığında bir tür şahsi ve yapay güzelliktir’’ ifadesi tanımlamaya , ‘’ Moda gibi bir durum haline geldi bu da. ‘’ ifadesi karşılaştırmaya, Eliot'un dediği gibi 'Bugün geçmişle yönetilir; geçmiş de bugünle değişime uğrar.'’ ifadesi tanık göstermeye, ‘’Nitekim bunun böyle olduğunu, güzelliğin ortak bir çabadan kaynaklandığını, son yıllarda yapılan on araştırmadan sekizi doğruluyor.” ifadesi ise sayısal verilerden yararlanmaya örnektir . Parçada örneklendirmeye başvurulmamıştır.                         

2.6. Benzetme Bir kavramı ya da varlığı başka bir kavram ya da varlığın özellikleriyle anlatmaya benzetme denir. 

Örnek Soru 

Uzakta bir sürü gördük. Bizim yaklaştığımızı fark eder etmez damak zevklerine hitap eden leziz otları iştahla yiyen bu güzel ceylanlar hep birden dikildi. Ceylanlar bir taya kıyasla çevik, hareketle koşmaya başladı. Koşarken arka ayakları adeta çark gibi kumları toza kattı. Biraz ileride asker düzeni ve tertibiyle durdular. İçlerinde yer alan teke sürüden ayrıldı, arkasını döndü, dikildi ve beklemeye başladı. Bu, içinde bulunduğu sürünün kaçışına olanak vermek için kendisini feda etmesi ile eş anlamlıydı. Biz de onun kaçıp rahatça sürüsüne katılması için otomobili durdurduk. 

Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisine başvurulmamıştır? 

A) Açıklamaya                         B) Benzetmeye                                    C) Betimlemeye

D) Öykülemeye                        E) Kanıtlamaya               

CEVAP E        Parçada bir kişinin karşılaştığı bir sürüyle ilgili gördükleri hakkında yaptığı açıklamalardan ve gördüklerini betimlemesinden oluşmuştur.” Koşarken arka ayakları adeta çark gibi kumları toza kattı.” ifadesi Benzetmeye, olaylar zaman akışı içinde verildiğinden öykülemeye başvurulmuştur. Parçanın anlatımında kanıtlamaya başvurulmamıştır.